Reflectie in ex-Nihilo: ‘De momenten die wij zien als rommel, kunnen later juist zo waardevol zijn.’

13 januari 2020

‘Hoe kan ik mijn leerlingen helpen het moment toe te staan zonder dít en mezelf te vergeten?’ Het is de onderzoeksvraag waarmee Iris van Lieshout de module ex-Nihilo bij hogeschool ArtEZ is ingestapt, een verkenning van 'het niets' en de betekenis ervan voor onderwijs, voor didactiek en leraar-zijn. Iris is theatermaker, schrijver en docent op verschillende scholen. En ze ontwikkelde in haar afstudeerjaar een fascinatie voor de narratieve werkelijkheid en de deconstructie ervan. Onderstaande tekst is geschreven in een van de lessen van de module, in het kader van zelfreflectie (en transitie). ‘De momenten die wij zien als rommel, kunnen later juist zo waardevol zijn. Moeten we niet leren om ze in het moment te waarderen?’

LET OP: De volgende teksten fungeren enkel als sleutelmomenten, omdat ik ze nu op dit moment terug kan halen. Ik laat veel sleutelmomenten weg, omdat ik ze vergeten ben of omdat ik ze niet mooi genoeg vond om op te schrijven. Die momenten zijn niets minder waard, ze worden gewoon niet nu op dit moment hier opgeschreven. Sleutelmomenten bestaan eigenlijk niet, maar we kunnen ze wel zien. Als je ze wil zien, moet je het allemaal eens goed bekijken. Je moet vooruit willen gaan en ergens naar toe willen werken. Je moet willen reflecteren, om inzicht te krijgen. Terugkijken zodat je jezelf kan begrijpen. Je moet een samenhang vinden. Correctie: je moet die willen vinden.

(Wist je trouwens dat, als iemand overleden is, de ‘onbelangrijke’ momenten het meest gemist worden? Er is een verhaal van ouders die hun zoontje op jonge leeftijd zijn verloren. Het jongetje sloeg altijd met de hordeur, waar ze zich enorm aan ergerden. Toen het jongetje overleden was konden de ouders soms urenlang met de hordeur slaan, omdat ze juist dat zo mistten. De momenten die wij zien als rommel, kunnen later juist zo waardevol zijn. Moeten we niet leren om ze in het moment te waarderen? In plaats van achteraf? We zijn zo hard bezig om al die rommel kwijt te raken en ons leven te stroomlijnen. Het leven lijkt pas de moeite waard als het iets heeft van een heldenverhaal, een film of mythe.)

Ken je dat? Dat je ineens een moedervlek ontdekt. Een nieuwe? Een bewijs van:

Zoals het is, zo blijft het niet
Zoals het is, zo blijft het niet
Zoals het is, zo blijft het niet

Mijn 8e verjaardag, 5 mei 2004. We zijn in Blankenberge en het is ongeveer 9 uur in de ochtend. Zee geruis, gesnurk, geluid, je kent het wel. Ik word wakker in mijn slaapzak op een dun matje op de vloer van het witte hotel. Ik voel het stof van het tapijt in mijn neus. Ik hou mijn hand voor mijn oog, tegen het licht en zie hem. De moedervlek. Op mijn rechterringvinger. Klein, zonder reliëf. Alsof de vlek nog niet onder de huid vandaan wil komen. Ik schrik ervan en daarna eet ik zoete broodjes.

er trekt een waas over heuvelachtig gebied

je wilt een zekerheid die niet bestaat

er grazen geen oerkoeien

en er drijft geen waterlelie

Daar waar je schakels voelt tussen jij en jezelf. Daar waar je als het ware door jezelf heen kan lopen. Waar je jezelf begroet. Omdat je eerder op die plek zat, of toen ook al dacht aan.

Als ik in de auto zit
Onderweg naar
Weet ik veel
Frankrijk ofzo
Dan knijp ik met mijn ogen
En doe ik mijn best om mezelf niet te vergeten
Zoals ik nu ben
Waar ik ben
Ik denk dan aan mezelf
Als ik al aangekomen ben in
Weet ik veel
Frankrijk ofzo
Ik probeer dan mezelf te begroeten daar
Dat ik als ik daar ben nog omkijk of aandacht besteed aan
Mij nu
Mij hier

Hallo 8 augustus, groetjes van 5 januari.
Hallo 26 februari, veel succes liefs van 22 maart.
Hey 2 september, groetjes van 3 september.
Hoi 3 oktober, groetjes van 1 oktober.
Hey, met mij, ik moest aan je denken. Groetjes van 1 augustus.

 

Ik knijp in mijn pen.

En doe mijn best om mezelf niet te vergeten.

1.

op dagen als vandaag
voel ik me red velvet
voel ik dat angst een grote rol is gaan spelen
en zie ik hoe ik elke seconde verander in jou
het maakt de dingen zo
dat ik beter voel wanneer ik
mezelf aan het verliezen ben
nu zit ik
ik ga mezelf verliezen
maar nu zit ik nog
op de vloer waar ik net
heb gelegen

DIT WIL IK ZIJN VOOR JOU EN VOOR MIJ

(zou je dit een doorbraak kunnen noemen?)

Ik wil dat
Het er in ieder geval op lijkt
Dat ik echt iets te zeggen heb
Dat ik er voor ga
Dat ik er oprecht ben
Dat ik je zie
En dat je mij gelooft
Dat ik mijn kennis wil delen
Niet vanwege mezelf
Maar vanwege dat laatste
Dat ik in contact ben met de vloer
Altijd
Dat ik geen gêne voel
Dat ik up-show
Dat ik aanwezig was
Ben
Dat ik op ben komen dagen
Dat je aan mijn lippen hangt en ik ook
Niet aan die van jou
Niet perse
Maar dat ik weer aan mijn eigen lippen mag hangen
Dat ik mezelf laat zien
Dat ik gewoon heel eerlijk ben
Dat ik weet dat ik altijd nog kan stoppen
en dat ik hier dus nogmaals echt ben
Dat ik die en eigenlijk elke keuze heel bewust maak
Zodat jij later
Het hoeft niet meteen
Ook die drang kan hebben
Om jezelf te delen
Om dat op jouw manier te doen
Ik wil stellig zijn in transitie
Stukjes signatuur drijven naar boven
Dit wil ik zijn voor jou
En voor mij

Iris van Lieshout is in 2019 afgestudeerd aan de opleiding Docent Theater bij ArtEZ in Arnhem. Momenteel is ze bezig met een ‘soort tweede scriptie’ over de verhaalstructuren die we tegenkomen bij een creatief proces en maakt ze voorstellingen vanuit mijn bevindingen.

Eerder werd er vanuit ex-Nihilo geschreven:

• Ex-Nihilo, terug naar school: over leren van het niets, over flow en over hoe denken en doen samen vallen
• Ex-Nihilo in 15 minuten: ‘Wat beweegt een mens wanneer kaders wegvallen en alles wat je gewend bent te doen, te betwijfelen valt.’
• Op onderzoek in een module op ArtEZ: ‘Het lijkt een magische mix, zo'n beginnend docent en kunstenaar’