Over verdriet, rouwen en de pure kracht van kinderen: 'Mam, mijn mooiste elf jaar zijn voorbij'

20 mei 2017

'Het is puur en alles is goed, zo is te zien aan de ontspannen houding van dochter bij het zien van haar vriendinnen. Daarentegen staan de ouders ongemakkelijk bij de deur te twijfelen of ze naar vader zullen toestappen en wat dan te zeggen. Wanneer hebben wij het als volwassenen afgeleerd?' Leraar Carm Barten schrijft over een ingrijpende gebeurtenis die zich voordeed in zijn klas. Zijn blog. De week is begonnen: 'Mam, mijn mooiste elf jaar zijn voorbij'.

Op zondagavond word ik gebeld met de treurige mededeling die er al langer aan zat te komen. De doodzieke moeder van een meisje uit mijn klas is die ochtend overleden. Tot mijn eigen verbazing reageer ik zakelijk op het telefoontje van m’n directie. De emotionele boodschap komt nog niet echt binnen.

Moeder was gedurende de twee jaar dat haar enige dochter bij mij in de klas zat ziek. De enige zekerheid die ze hadden, was dat ze zou overlijden. Op deze zekerheid had ik me proberen voor te bereiden door erover te lezen en te spreken met mensen die gespecialiseerd zijn in rouwverwerking.

Voor nu is het mij meteen duidelijk wat te doen. Wat het protocol ook moge zijn, ik wil vader en dochter nu spreken en niet maandagochtend afwachten. Geen voorbedacht plan, maar laten gebeuren wat er gebeurt om er vervolgens iets mee te doen, wat het ook moge zijn.

Ik bel en tot mijn schrik krijg ik meteen dochter aan de lijn. Ze zegt haar naam en vraagt met wie ze spreekt. Nadat ze m’n stem hoort, barst ze in huilen uit. Ik probeer me niet te laten overmannen door emoties en blijf rustig wachten. Na een tijdje herpakt ze zichzelf weer en vertelt uitgebreid het hele verhaal. Verbluft hang ik aan de telefoon, zo goed als dat meisje van 11 jaar de dingen verwoordt en de situatie kan overzien. We spreken af dat ze maandagochtend samen met vader naar school komt om het zelf aan de groep te vertellen. Bovendien leek het haarzelf wel een goed idee om naar school te komen, dan had ze wat afleiding. Na een zeer geëmotioneerde vader aan de lijn gesproken te hebben, verbreek ik de verbinding. Met de telefoon nog in m’n hand blijf ik met een leeg gevoel zitten.

Maandagochtend ben ik vroeg op school en sta ik in m’n lokaal nog het een en ander te bespreken met de directeur. Op dat moment komen vader en dochter met een bedompt glimlachje het lokaal binnenlopen. Al snel valt dochter huilend in m’n armen. De week is begonnen.

Een kwartiertje later druppelen de kinderen met ouders binnen. De meeste kinderen zijn al op de hoogte en vallen dochter om de hals. De een huilend, de ander stil en de volgende lachend. Buiten de kring sta ik te bekijken hoe gemakkelijk de kinderen dochter opzoeken en niet nadenken over de houding die ze moeten aannemen. Het is puur en alles is goed, zo is te zien aan de ontspannen houding van dochter bij het zien van haar vriendinnen. Daarentegen staan de ouders ongemakkelijk bij de deur te twijfelen of ze naar vader zullen toestappen en wat dan te zeggen. Wanneer hebben wij het als volwassenen afgeleerd?

Na een tijdje gaan we in de kring. De ouders en directeur verlaten het lokaal en vader neemt plaats naast zijn dochter. Het wordt stil. Al voordat ik het gesprek kan openen, begint dochter  te vertellen. Tijdens het kringgesprek blijkt dat vader net zo graag zijn verhaal wil delen als dochter. Ze wisselen elkaar af en de kinderen stellen vragen zoals alleen kinderen dat bij een dergelijk beladen onderwerpen kunnen. Ik laat het gebeuren en probeer alle signalen zo goed mogelijk op te pikken om daar verder in de week rekening mee te houden. Na een uur loopt het gesprek op zijn eind. Het signaal is duidelijk, maar niet te beschrijven. Het is tijd om ergens mee aan de slag te gaan.

Zo ontstaat het idee om een hoek te maken ter nagedachtenis aan moeder. Ik vraag de kinderen iets over de situatie op papier te zetten. De kinderen die normaal gesproken de meeste moeite hebben iets op papier te krijgen, schrijven nu een blad vol. Uitgerekend dochter die normaal gesproken goed is in schrijven, krijgt nu geen woord op papier. Na het opschrijven van de gedachtes, emoties en gevoelens is er weer behoefte tot een gesprek. De kinderen hebben tijd gehad om bij het eigen gevoel te komen, wat weer nieuwe vragen met zich meebrengt.

Gedurende de week komt dochter elke dag op school. Elke ochtend komt vader mee, elke ochtend bezoekt hij het herdenkingshoekje in onze klas die zich gestaag uitbreidt. Steeds meer bloemen, tekeningen, herinneringen en gedachten van ouders en kinderen worden toegevoegd.

Er is geen planning, maar de dagen zitten vol met de dingen die gebeuren omdat ze gebeuren. Een jarige Job verzet zelf zijn verjaardag tot na de herfstvakantie, omdat hij het deze week niet gepast vindt. De groep regelt onderling dat er elke dag tot de uitvaart een aantal kinderen naar dochters huis gaan. Na een aantal dagen stappen steeds meer kinderen over hun eigen angst heen en gaan met een klasgenootje op de fiets naar de plek waar moeder ligt opgebaard om afscheid te nemen. Gezamenlijk organiseren ze een herdenking op de avond voor de uitvaart.

Het gesprek blijft, het gesprek dat voortkomt uit de nauwe onderlinge verbondenheid. Dit alles vanuit dat ene lokaal, met de hele groep. Het enige wat ze van mij vragen is de ruimte en het vertrouwen. Dit geef ik ze.

Ik merk dat ik m’n emoties nog steeds opzij schuif om open te staan voor de emoties van de kinderen en te allen tijde zakelijk te kunnen handelen.

Donderdagavond branden er 29 kaarsjes omhuld met een zelfgemaakte bloem, van elk kind één. Dochter heeft overdag met een aantal vriendinnen foto’s van moeder geselecteerd om deze door middel van een diavoorstelling ’s avonds te tonen. Op de achtergrond klinkt het nummer ‘Dit pakt niemand ons meer af’ wat dochter eens gehoord heeft in een film en in deze periode veel luistert. Op een lange tafel liggen gedichten van de kinderen. Het is Pareltjesavond¹. Vader en dochter zijn als eerste aanwezig. Zodra andere ouders binnenstappen worden ze overvallen door de sfeer die de kinderen hebben aangebracht in het lokaal. Het is voor vele een moment van besef en confrontatie met de realiteit waar tranen van emotie mee gemoeid gaan. Zo ook bij mij.

Nu pas komt de emotie bij me binnen en besef ik wat voor een heftige week de groep heeft doorgemaakt. Even laat ik mijn zakelijke houding los en voel ik de vermoeidheid. Voor het eerst durf ik me kwetsbaar op te stellen. Ouders komen langs en geven een knuffel, hand of schouderklop. De driehoeksverbinding tussen ouder-kind-school is rond. Kwetsbaarheid blijkt toch ook professioneel te zijn.

De volgende ochtend zijn we met de hele groep aanwezig bij de uitvaart. Het wordt een spectaculair afscheid met veel bloemen, persoonlijke stukken en muziek. In de tussentijd is het dochter op school gelukt een aantal woorden op papier te zetten. Daarmee eindigt dan ook het officiële afscheid van moeder, het einde van een week waarin ze misschien meer aanwezig is geweest dan ooit tevoren.

 'Mam, mijn mooiste 11 jaren zijn voorbij'

Een week later vraagt een collega of de band van de groep versterkt is door deze heftige en intensieve gebeurtenis. Na even nadenken trek ik m’n conclusie. Tijdens een dergelijk gebeurtenis toont verbondenheid zijn kracht. In zo’n week komt binnen de groep de onderlinge verbinding en het pedagogische klimaat in de puurste vorm naar boven. Het is juist het resultaat van de verbondenheid die voorafgaand is gecreëerd. Iets wat alleen lukt als je jezelf kwetsbaar durft op te stellen.

Ter nagedachtenis aan Jacqueline, oktober 2012

Carm Barten

¹ Een avond waar school de deuren opent om werk van kinderen te presenteren.