Over pedagogische tikken: 'Iedereen voelt zich weleens onmachtig'

20 augustus 2014

'Een meta-analyse die de resultaten van een tik op de broek of ledematen en alle andere disciplinerende tactieken vergeleek, toont aan dat dit conditioneringsmiddel bij kinderen van 2 tot 6 jaar door liefhebbende ouders doeltreffend kan zijn.' Kinderarts Rob Bakker en arts Anneke Bulk-Bunschoten schreven recentelijk een artikel waarin ze verschillende vormen van pedagogische tikken met elkaar vergeleken en tot bovenstaande conclusie kwamen. Sanne Bosmans las het artikel en biedt handelingsalternatieven aan. 'Natuurlijk voelen ouders, inclusief mezelf, zich wel eens onmachtig. Maar een opvoedsituatie wordt niet meer beheersbaar door pedagogische tik te geven.'

Natuurlijk voelen ouders, inclusief mezelf, zich wel eens onmachtig. Maar een opvoedsituatie wordt niet meer beheersbaarder door pedagogische tik te geven. Het geven van pedagogische tikken, of straffen biedt alleen maar schijnveiligheid en acceptatie van agressie. We kunnen kinderen niet conditioneren en macht over hen uitoefenen. In deze blog wil ik praktische handvatten bieden, om als (beroeps)opvoeder op een geweldloze manier om te gaan met driftige, niet luisterende, zelfbepalende kinderen.

We kunnen we de opvoedsituatie meer beheersen door te focussen op:
- veiligheid in plaats van gedrag
- kracht (zelfcontrole) in plaats van (on)macht
- het volharden in het bieden van duidelijke grenzen in plaats van direct straffen
- inter-actie in plaats van eenzijdige ingrijpen

Veiligheidsbehoefte

Als we denken en handelen vanuit veiligheid, dan handelen we wat liefdevoller en  ontstaan er nieuwe oplossingen.

Als er problemen in de opvoeding ontstaan, zoals wanneer een kind niet luistert, zelfbepalend of zelfs agressief gedrag vertoont, dan hebben we de neiging om de oplossing van het probleem in het probleem zelf te zoeken. We focussen op het gedrag, we willen dat dit verandert. Maar we vergeten de kern van het probleem, de behoefte achter het gedrag: de veiligheid.

Bijvoorbeeld wanneer je kind van 1 jaar altijd boven aan de trap aan het stampvoeten is en jij hem niet voor de zoveelste keer wil tillen. Dan kunnen we focussen op gedrag, door te zeggen dat je dat niet wilt of door te straffen. Je kan jezelf ook de vraag stellen, waar het gedrag vandaan komt en welke behoefte het kind heeft. Dan kun je opeens tot de conclusie komen dat je kind in plaats van kruipend, lopend de trap af wil, maar wel met jouw hulp.

Als we focussen op veiligheid, komen we automatisch op de kern van veel problemen uit: gebrek aan liefde. Hier wordt in de (pedagogische) wetenschap weinig over gepubliceerd, omdat het gecompliceerd is. Maar eigenlijk is het heel simpel: liefde is een essentieel ingrediënt voor groei. Liefde draagt bovenden bij aan de ontwikkeling van het zenuwstelsel en hersenen.

Kracht

Een krachtige opvoeding begint bij gezag in jezelf, door gezag over jezelf.

Als je kind niet luistert en jouw handeling heeft geen direct effect, dan voel je je vaak onmachtig. Je wilt dan controle hebben over de situatie. Maar ‘helaas’ hebben we geen controle  en macht over een ander, we kunnen een ander niet manipuleren. Het voordeel is wel dat we controle over ons zelf hebben.

Dit vergt wel dat men moet luisteren naar het onderbuik gevoel, naar je intuïtie, want vanuit daar straal je innerlijke kracht uit en die (h)erkennen kinderen. Dit vergt wel vaak moed, omdat het anders handelen is dan wat we normaal doen. En laat ‘lef’ nou in het Herbreeuws hart betekenen en ‘cor’ afgestamd uit courage, in het Latijns hart, gevoel, gemoed.
Dus adem in en uit, zet je voeten op de grond en handel vanuit je onderbuik gevoel en je hart. Vanuit deze innerlijke kracht krijg je dingen gedaan, dus ook bij je kinderen.

Duidelijke grenzen

Kracht bestaat niet uit spieren, maar uit een ontembare wil (Mahatma Ghandi).

Het klopt dat innerlijke kracht hetzelfde is als een lange adem, het vraagt volharding. Het voordeel van straffen is dat het meteen of redelijk snel effect heeft. Kinderen voegen zich vaak, omdat ze van nature willen leren. Dit doen ze na straf, omdat jij het wilt. Of ze doen het, omdat ze er wat onzeker of bang van kunnen worden. Eigenlijk onbedoelde bijeffecten die onderhuids spelen en niet zo makkelijk te zien of te meten zijn. We stimuleren dus onbedoeld volgzaamheid, terwijl we toch willen dat kinderen opgroeien tot volwassenen die zelfstandige keuzes maken.

Straffen werkt vaak op korte termijn, maar het nadeel is dat je als opvoeder steeds meer moet straffen, om het gewenste effect te bereiken. Je kind van 3 jaar spreekt je bijvoorbeeld aan, omdat hij zijn zusje slaat. Dit lijkt niet meteen binnen te komen. Je zet de volgende keer je kind apart in de kamer, maar hij loopt er de hele tijd weg. De volgende keer dat het weer gebeurt, zet je je kind op een time-out plek in de gang. De straffen worden erger.

Een effectieve manier, waarin je geen macht uitoefent, is het volhardend zijn in het aangeven van duidelijke grenzen. Als je kind bijvoorbeeld continu bonkt op een spiegel, dan blijf je volhardend zeggen dat jij dit niet wilt of je haalt hem weg uit de situatie. Je geeft dus duidelijk jouw grens. Dit kan een lange weg zijn, maar het voordeel hierbij is dat je op een geweldloze manier een lange termijn effect creëert.

Inter-actie

It takes a village to raise a child.  

Het traditionele handelen vanuit (on)macht waarin de opvoeder bepaalt, is vaak erg eenzaam. In die zin dat jij als opvoeder alleen bepaalt, je haalt de macht uit de individuele actie.

Als we ons nou eens richten op inter-actie, dan put je als opvoeder kracht uit gezamenlijkheid. Het principe 'samen sta je sterk', is essentieel. Het gaat erom dat je je gesteund voelt door andere opvoeders. Dan draait het niet alleen om je partner, maar ook om je buurvrouw, vriendinnen etc. Opvoeden is lastig en zeker als je geen steun hebt van anderen. Als je met anderen praat over de problemen in de opvoeding dan komen er vaak nieuwe oplossingen. En als je kind wat ouder is, kun je ook met hem of haar praten over de opvoeding. Soms zijn kinderen nog strenger voor zichzelf dan dat jij als opvoeder kan bedenken en het voordeel is dat er weer nieuwe oplossingen gevonden kunnen worden.

Lees hier het artikel van kinderarts Rob Bakker en arts Anneke Bulk-Bunschoten: http://medischcontact.artsennet.nl/archief-6/tijdschriftartikel/144973/pedagogische-tik-niet-per-se-slecht.htm

Sanne Bosmans is moeder, orthopedagoog en heeft gewerkt in en rondom het onderwijs en jeugdzorg.