Opvoeden en onderwijs in de Emiraten of in Nederland: wat is het verschil?

16 januari 2017

Wat is eigenlijk het verschil tussen opvoeden en onderwijs in West-Europa en de Arabische wereld? Als iemand dat zou kunnen weten, is het wel Loes Hubertus, die sinds 2016 in Dubai woont. Zij nodigde daar zowel Nederlandse als Emirati ouders uit om hier met elkaar over te praten. Om te kijken wat de overeenkomsten zijn, maar ook de verschillen. Tussen de continenten, maar ook tussen generaties. Het werd een bijzonder gesprek!

Bij Dubai denken mensen al snel aan luxe hotels, oliesjeiks en glimmende Bugatti’s. Het dagelijks leven in Dubai verschilt echter minder van het dagelijks leven in Nederland dan je zou verwachten: mensen werken hard, gaan er in het weekend op uit en doen hun best om hun kinderen zo goed mogelijk op te voeden.

In een land waar zoveel culturen samenkomen lijkt het aannemelijk dat men totaal uiteenlopende ideeën heeft over wat belangrijk is binnen de opvoeding. Dat is echter een assumptie, aangezien je daar nu eenmaal niet snel over begint bij het koffieautomaat.

Om erachter te komen of die ideeën daadwerkelijk zo verschillen, nam ik de proef op de som en nodigde Nederlandse en Emirati ouders uit voor een ontmoeting. Gewoon om te praten en van gedachten te wisselen. En dan met name over hoe zij omgaan met autoriteit binnen de opvoeding. Hierover had ik namelijk eerder een artikel geschreven en naar aanleiding daarvan ontving ik veel reacties van Nederlandse ouders. Velen vonden het interessant om te lezen over de Emirati cultuur en welke normen en waarden binnen de opvoeding voor hen belangrijk zijn.

En zo kwamen op zaterdagochtend Ralph (Nederlandse vader van twee zoons van 4 en 8 jaar), Marsha (Nederlandse moeder van een dochter van 12 jaar en een zoon van 10 jaar), Manal (Emirati moeder van twee dochters van 7 jaar en 4 jaar) en Sarah (Emirati moeder van een dochter van 8 jaar, twee zoons van 7 jaar en 5 jaar en in verwachting van haar vierde kind) samen.

Ze arriveerden niet in een Bugatti, maar we spraken wel af in de lobby van een mooi hotel. Nadat de koffie en dadels geserveerd waren kon het gesprek beginnen.

De veranderde wereld
Als ik vraag of ze een groot verschil zien tussen hoe zij zelf opgevoed zijn en hoe zij hun kinderen opvoeden, stelt Sarah dat alle invloeden van buitenaf voor veel veranderingen binnen het gezin hebben gezorgd:  ‘Vroeger was één blik van je ouders genoeg om te begrijpen waar je aan toe was. Tegenwoordig ga je veel meer met kinderen in gesprek. Ieder kind heeft veel duidelijker zijn eigen persoonlijkheid.’ Manal beaamt dit: ‘Kinderen van nu vragen veel meer ‘waarom?’ Daarnaast is er een verschil in beschikbare tijd. Tegenwoordig is de wereld drukker en complexer en moeten we als ouders onze aandacht over veel dingen verdelen en tegelijkertijd moeten we ons overal op focussen. Het vereist een goede planning. Mijn man werkt in shifts. Als ik niet thuis ben is hij thuis en vice versa. Sarah vertelt dat moeders in de Emirati cultuur vroeger niet altijd (hoog) opgeleid waren. ‘Tegenwoordig is dit wel het geval, waardoor moeders full-time werken en hun tijd moeten verdelen over het werk, de opvoeding en zoveel andere dingen.’

Volgens Ralph zijn kinderen tegenwoordig meer afhankelijk van anderen: ‘Als ik mijn zoon van acht zie dan is dat een groot verschil met toen ík acht was. Ik woonde in Brunei en Nigeria en was de hele dag buiten met mijn broers en andere kinderen. Daar waren nooit volwassenen bij. Zoiets kan ik me tegenwoordig niet indenken. Maar destijds hadden we het vertrouwen.’ Marsha twijfelt of dit met vertrouwen te maken had: ‘Wellicht wisten we niet beter. De maatschappij zat veel eenvoudiger in elkaar. Tegenwoordig kennen we onze buren vaak niet meer.’

De afstand tussen ouder en kind
Ook het soort contact tussen ouder en kind lijkt per generatie behoorlijk te veranderen. Sarah haalde al aan dat één blik van haar vader genoeg was om te weten waar ze aan toe was. Tegenwoordig zie je regelmatig het andere uiterste: ouders die de ene na de andere selfie met hun kind op social media zetten, vergezeld van het onderschrift: ‘Me and my best friend’ of: ‘The love of my life’.

Volgens Ralph is de mate van afstand tussen ouders en kind afhankelijk van de cultuur waarin een kind opgroeit: ‘Mijn vrouw is Japanse en in de Japanse cultuur werkt het niet als je je kind als vriend behandelt. Daarvoor is teveel hiërarchie.’ Sarah ziet een verschil tussen jongens en meisjes: een meisje heeft een bepaalde aandacht van haar vader nodig. Ze wil net als mama zijn. Sarah wijst op de henna die zij voor een bruiloft op haar handen heeft laten zetten: ‘Mijn dochter wilde dat ook, maar dan nóg meer dan ik.’

Marsha herkent het punt van aandacht: ‘Ieder kind heeft aandacht van zijn of haar ouders nodig. Ik denk dat het niet goed is om als vrienden met je kinderen om te gaan. Wel is het belangrijk dat je vriendelijk genoeg bent, zodat je kinderen zich veilig voelen om naar je toe te komen en dingen aan je te vertellen, hulp te vragen etc.’ Ralph: ‘De band moet hecht genoeg zijn zodat kinderen weten dat ze alles aan je kunnen vertellen, ook als ze iets hebben gedaan wat niet goed is.

Leraren zijn ook mensen
Dat er tegenwoordig zoveel mensen bij de opvoeding zijn betrokken ziet Ralph als één van de grote uitdagingen in de opvoeding: ‘Er zijn veel mensen betrokken in het leven en de opvoeding van de kinderen: familie, leraren, de chauffeur van de schoolbus, het kindermeisje. Er zijn veel invloeden van buitenaf.’

De verschuiving van enkele opvoeders met een duidelijk gezag naar veel verschillende opvoeders doet mij denken aan verticale autoriteit versus horizontale autoriteit uit mijn vorige artikel. Kort samengevat gaat verticale autoriteit over de autoriteit zoals ouders die in vorige generaties hadden: ‘Wacht maar totdat je vader thuis is’. Horizontale autoriteit daarentegen is eerder een denkbeeldig touw met knooppunten die symbool staan voor de verschillende opvoeders. Dé uitdaging bij horizontale autoriteit is uiteraard om de ‘knooppunten’ op zijn plaats te houden zodat er min of meer één lijn bestaat van samenwerkende ouders, familie en leraren.

Marsha: ‘Leraren zijn verantwoordelijk op school en hen verleen ik dan ook autoriteit. Maar het is niet zo dat ik alles accepteer.’ Wanneer haar kinderen aan Sarah vertellen dat de leraar onaardig was of schreeuwde reageert ze hier rustig op: ‘Ik vertel hen dat leraren ook mensen zijn: ‘Misschien had de leraar een slechte dag of had hij veel aan zijn hoofd.’ Ik benadruk dat mijn kinderen de leraar  moeten respecteren. Ik ga dan later naar hem of haar toe om te bespreken wat mijn kind vertelde. Op deze manier bouw ik aan het vertrouwen: tussen mijn kind en ik, tussen mijn kind en de leraar en tussen de leraar en ik.

Autoriteit verlenen aan anderen
Manal: ‘Het is eigen aan onze cultuur dat we grote families hebben waarin iedereen een rol speelt in de opvoeding en dus ook autoriteit heeft. Zo is mijn zus ook een moeder voor mijn kinderen.’ In Nederland kennen we dat niet zo sterk. Marsha: ‘Nee wij denken al snel: waar bemoei je je mee!’ Sarah: ‘Ik ben anders opgevoed door mijn ouders dan dat ik mijn eigen kinderen opvoed en dat zie je zeker ook terug in autoriteit. Mijn ouders gaan ook weer anders met mijn kinderen om dan dat ze met mij omgingen. Hun kleinkinderen verwennen ze meer. Doordat ik zo druk ben en mijn kinderen ook veel tijd doorbrengen met de nanny verleen ik haar autoriteit. Ze weten dat ze de nanny moeten respecteren en haar instructies moeten opvolgen.

Het beste uit verschillende culturen
Ik vraag de ouders hoe zij van andere culturen leren en hiervoor openstaan zonder hun eigen waarden te verliezen. ‘Neem het beste van verschillende culturen’, stelt Manal. ‘Wat ik bijvoorbeeld uit andere culturen heb overgenomen is om mijn kinderen te laten meehelpen in het huishouden. Simpele taken die ervoor zorgen dat ze zich meer verantwoordelijk voelen.’ Sarah: ‘Het luxueuze leven van Emirati’s kan ervoor zorgen dat kinderen zich afhankelijk van anderen maken, in de zin dat ze kunnen denken dat alles aan komt waaien zonder dat ze daar zelf iets voor hoeven te doen.’ Ze lacht: ‘Mijn zoon zegt soms heel dramatisch: ‘mama ik ben zó moe..’ Dan lach ik en zeg: ‘maar je hebt níets gedaan.’

Ralph vraagt zich af of Emirati kinderen zakgeld krijgen. Sarah en Manal, beiden bankiers, vertellen over het spaargeld voor hun kinderen. Sarah: ‘Ik realiseer me nu dat dit belangrijk is. Mijn ouders hebben mij niet geleerd dat je wat geld moet hebben en wat geld moet sparen. Sarah en Ralph hebben een account waar ze maandelijks wat op zetten voor de toekomst van hun kinderen. Ralph: ‘Ik laat mijn oudste zoon naar de prijzen kijken in winkels. Bijvoorbeeld van Lego. Ook Manal laat haar kinderen nadenken over de waarde van geld en de prijzen van de spullen die haar kinderen willen hebben: ‘Ik zeg dan bijvoorbeeld tegen mijn kinderen: ‘We hebben 100 dirham, dus we kunnen maximaal 100 dirham (25 euro) besteden. Op deze manier denken de kinderen mee over wat er op dat moment mogelijk is en wat niet.’

Marsha ziet ook qua bestedingspatroon een groot verschil tussen generaties: 'Mijn ouders waren arm. Mijn eerste salaris was evenveel als het laatste salaris van mijn vader. Een enorm verschil. Onze kinderen zijn bevoorrecht en daarom is de bewustwording extra relevant.’ Sarah lacht instemmend: ‘Mijn zoon heeft als zijn toekomstige auto al een Bugatti uitgezocht.’

Naast haar baan en de opvoeding van haar kinderen studeert Manal aan de universiteit. ‘Als mijn kinderen vragen waarom ik naar de universiteit ga, zeg ik: 'Omdat het belangrijk is om jezelf te ontwikkelen.’ Wat ik mijn kinderen verder wil meegeven is het belang van jezelf in anderen verplaatsten en proberen hen te begrijpen. Dat is heel belangrijk: we leven in Dubai met ontzettend veel nationaliteiten.’

Empathie
Ik ben het helemaal met Manal eens. Het is zeer belangrijk om jezelf in anderen te verplaatsen. Al geldt dat natuurlijk niet alleen voor een land met veel nationaliteiten, maar voor ieder land, iedere stad, ieder dorp, iedere straat, ieder huis. Jezelf verplaatsen in anderen kan heel eenvoudig en klein beginnen. Gewoon met de mensen om je heen. Een ontmoeting is zo geregeld, dat blijkt wel aan de ontmoeting tussen Ralph, Marsha, Manal en Sarah.

De uiteenlopende ideeën bleken erg mee te vallen. Tijdens het gesprek ging het niet over wat ‘de’ Emirati of ‘de’ Hollander vindt. Het was een gezellige ontmoeting waarin allen hun opvattingen deelden en tegelijkertijd geïnteresseerd waren in die van de anderen. Eigenlijk een schoolvoorbeeld van een empathisch gesprek. Maar dat is dan ook niet vreemd, want als je als ouder tegen je kind zegt dat ‘de leraar ook een mens is’, vervolgens naar de docent gaat om te praten en dit doet om aan het vertrouwen te bouwen: dan heb je het wat mij betreft wel begrepen.

Na haar studie politicologie heeft Loes Hubertus (1984) Stars of Empathy ontwikkeld, het spel dat ieder kind in staat stelt om zijn wereld te tonen en dat kinderen op een speelse manier helpt om sociaal-emotioneel te groeien. Dit is een van haar blogs.