'Op zoek naar welbevinden, levensgeluk en autonomie'

4 september 2012

Op maandag 3 september was het zover. Meester Kanamori begon met zijn reis door Nederland. Hij bezocht OBS De Hagedoorn in Almelo, en was op uitnodiging van Ouders & Onderwijs Twente in de Stadhuishal in Hengelo. Martin Dogger heeft de avond in Hengelo bezocht. Hij doet verslag: "In eerste instantie klinkt het vreemd. "Ik ken hem helemaal niet, geen idee wat ik moet verwachten". Maar de reden waarom mensen een bezoek brengen aan Hengelo, om in de Stadhuishal Kanamori te zien, blijkt te verbinden. Welbevinden. Levensgeluk. Autonomie. Het zoeken van inspiratie"

De zaal is goed gevuld, met zo'n 400 mensen. De avond wordt geopend door Erik Lievers, wethouder voor onderwijs van de gemeente Hengelo. Hij verwelkomt alle gasten, een gemeleerd gezelschap van Pabo-studenten, leraren, ouders, schooldirecteuren, inrichters van schoolgebouwen en mensen van de geluksacademie. Goed om te zien dat er zo'n brede belangstelling is voor het gedachtengoed van Kanamori. Een leraar alleen kan er niet voor zorgen dat kinderen gelukkig worden. Dat is een taak van iedereen die met het kind te maken. Het is zaak om als ouders, leraren en kind te verbinden, een partnerschap aan te gaan.

Het programma wordt gestart met de film 'Children Full of Life'.
De film opent met de brief van Ren, die vertelt over zijn overleden oma. Andere leerlingen vertellen ook over he verlies van familieleden. De openheid van de kinderen in de film maakt voelbaar indruk in de zaal. Het is stil. Maar de stilte voelt anders dan de stilte die er altijd is bij het kijken van een film. Het is een diepe stilte, een van bezinning.

Wanneer de kinderen op schoolreisje gaan, is er ruimte voor een lach en een gniffel. Evenals het eerdere verdriet van de kinderen, is ook het plezier duidelijk voelbaar. De wijze van filmen is een grote kracht van de film. Zonder opsmuk, animaties of lastige shots wordt alles puur in beeld gebracht. Ook het summiere gebruik van muziek draagt hier aan bij. Er is geen afleiding van de boodschap die de film op de zaal overbrengt.
Als een klasgenoot het voor Yuto opneemt, die niet mee mag vlotvaren, omdat hij heeft zitten kletsen, volgt er een golf van herkenning door de zaal. Meteen merk ik dat er ervaringen worden uitgewisseld tussen mensen in de zaal. Beelden zeggen meer dan duizend woorden wordt ook nu weer duidelijk.

Tijdens een pauze van ongeveer drie kwartier wordt er veel gepraat tussen de aanwezigen. Mensen zijn geraakt door wat ze gezien hebben, en leggen hun eigen ervaringen en vragen ernaast. Kanamori biedt voor de mensen in de zaal een begin van een antwoord.

Het tweede deel van de avond begint met de komst van Kanamori in de zaal. Via de trap komt hij binnen. In eerste instantie wat schuchter, maar dan volgt een uitbundige zwaai naar de mensen in de zaal. Samen met hem komt ook tolk Ingeborg Hansen het podium op. Erik Lievers heeft Kanamori welkom, en leidt het tweede deel in. Bezoekers aan de avond hadden gelegenheid om bij hun aanmelding een vraag voor Kanamori in te sturen. Deze worden nu gesteld. Kanamori installeert zich in zijn stoel, en dan is het tijd voor de eerste vraag. Om te zorgen dat alle vragen goed hoorbaar gesteld worden, zorgt Pim Weghorst, zoon van Mark (O&O Twente), dat hij met een microfoon naar de vragenstellers gaat.

Waar haalt u de kracht en inspiratie van wat u doet vandaan? "Ik ben opgegroeid op een boerderij.Dat betekent dat ik temidden vanvele dieren ben opgegroeid. Ik heb toen al gemerkt dat er veel gebeurde om over na te denken. Ik was ook wel een beetje een kwajongen. En zodoende heb ik veel meegemaakt, veel avonturen beleefd. Ik heb er altijd over nagedacht hoe ik dit in kon zetten voor mijn leerlingen".

Komen er wel eens oud-leerlingen bij u terug, om te vertellen hoe het hen vergaat? "Daar moet ik eigenlijk twee dingen op antwoorden. Oud-leerlingen vertellen me vaak, dat ze contact voelen. Ze kennen me goed. Daarom kan ik er zijn, zonder fysieke aanwezigheid. En natuurlijk zijn er ook leerlingen, die me opzoeken. Dan komen ze advies vragen". Kanamori gaat zitten, bedenkt zich en neemt nogmaals het woord. "Toch nog een dingetje, ik heb ook goed contact met ouders. Dat is ook belangrijk".

Wat is het mooiste dat u bereikt hebt met uw filosofie? "Ik heb veel mogen reizen. Ik heb veel dingen van de wereld mogen zien.Het belangrijkste is dat je naar buiten toe treedt. Maak verbinding met anderen en stel je hart open voor anderen. Maar ik had niks kunnen bereiken zonder mijn vrienden. Zij hebben mogelijk gemaakt wat ik bereikt heb".

Het tweede deel van de vragen spitst zich toe op eisen aan het onderwijs. De zienswijze van Kanamori lijkt soms haaks te staan op wat je in Nederland in het onderwijs zou kunnen bereiken.

Hoe pas je dit toe in het Nederlandse systeem, waar scholen gebonden zijn aan regels en methodes en waar scholen weinig ruimte ervaren om zelf invulling te geven? "Nederland heeft in mijn ogen veel ruimte. Meer dan wat ik in Japan zie en ervaar. Het is vooral belangrijk om dingen samen te doen met kinderen, zonder rem op hun ontwikkeling.

Lukt het om dicht bij de ontwikkeling van een kind te blijven onder de druk van de onderwijseisen? Dat spanningsveld kent Japan immers ook? "Hoe je dat moet doen? Je zult gewoon moeten beginnen. Het kan klein beginnen, bij jou in de klas. Maar als team sta je sterker. Ik sta al sinds ik 29 ben voor de klas. Ik heb dus tijd gehad om samen met collega's te werken volgens mijn waarden.
Ten tweede wil ik zeggen dat er vaak ouders bij mij in de klas komen, en kwamen. Ze kijken naar mijn les, en hoe ik met kinderen werk. Het is belangrijk dat ouders de werkelijkheid zien van wat er gebeurt. Samen met kinderen bouw ik aan die werkelijkheid. De brieven die we schrijven, zijn daar een goed voorbeeld van". Vanuit de zaal wordt de vraag aangescherpt. Hoe zit dan met eisen aan het eind van het schooljaar? Je moet immers ook een goed onderwijskundige zijn. "Dit vind ik interessant. Deze vragen kwamen vanmiddag, in Almelo, ook al veel. Maar je kunt pedagogiek en leervaardigheid niet los van elkaar zien. Deze zaken gaan hand in hand. Samen maken ze een goede leraar".

Hoe moet de fysieke omgeving van een kind in en om een schoolgebouw er volgens u uitzien? "Ik ben nu in Nederland gekomen. Volgens mij zijn veel gebouwen hier erg prettig om in te leven en te werken. Net als bij andere zaken, vind ik dat je kinderen ook hier bij moet betrekken. Het is hun lokaal, waar zij in verblijven. Geef ze een stem".

Hoe kun je zijn werkwijze toepassen in het voortgezet onderwijs waar je veel verschillende klassen hebt? "In mijn tijd in het onderwijs heb ik voornamelijk lesgegeven aan kinderen in het basisonderwijs.Maar kinderen krijgen op latere leeftijd meer grip op de wereld om hen heen. Heb vertrouwen in de kinderen".

Naast leraren zijn er ook veel ouders in de zaal. Bij de aanmeldingen kwamen er met name uit hun groep veel vragen.

Hoe kunnen we als ouders invloed uitoefenen om de prestatiestandaard die wij in Nederland kennen om te buigen, zodat kinderen zichzelf kunnen ontwikkelen en dit maatschappelijk gedragen wordt? Kanamori heeft zichtbaar zin in deze vraag. Hij rekt zich eens goed uit, en steekt dan van wal. "Er is een toverwoord, verbondenheid. Maak verbinding met de ouders. Hun invloed is groter wanneer er verbondenheid. En ook kinderen maken het beter, wanneer ouders gelukkig zijn. Dat in ieder geval als eerste. En dan, number two. Ouders moet goed luisteren als hun kinderen uit school komen. Toon oprechte interesse in hun verhalen, in wat zij meemaken. Ouders moeten hun kinderen ruimte geven om vrij te zijn. Dat kunnen leraren niet alleen. Als ouders en leraar niet dezelfde waarden delen, is het lastig voor kinderen om zich optimaal te ontwikkelen. Ouders en leraren zijn dus full partners met elkaar.
Ik wil een kleine anekdote vertellen. Met mijn klas ging ik naar de rivier. Daar konden we zwemmen en in het water. Een van de strengste moeders ging ook mee. En juist zij nam een heerlijke lunch mee, en een lekker biertje voor de leraar".

Heeft u het idee dat de ouders van de kinderen in uw klassen begrepen wat uw filosofie was? "Ik heb veel geschreven over hoe ik werk, over mijn drijfveren. Ik heb boeken en essays geschreven. En mensen hebben die ook veel gelezen. Ze zijn bij mij gekomen om antwoorden te vinden op hun vragen. Maar de kinderen in mijn klas, die doen er echt toe. Zij geven je het antwoord op je vragen.” Kanamori is zichtbaar enthousiast over de vragen die komen. Hij moet zich inhouden om niet te snel. Ook Ingeborg heeft moeite om het tempo te volgen. Vertalen blijkt dan even lastig te worden. "De kern is, dat jij je aan het werk moet als ouder, als leraar. Stel je hart open!".

Welke vragen moet je als opvoeder/begeleider aan jezelf stellen en welke vaardigheden moet je in jezelf ontwikkelen om uw filosofie te kunnen toepassen? Wat is ervoor nodig om de juiste balans te vinden om te werken zoals hij? "Maar ik ben het niet alleen die het doet. Invloeden komen overal vandaan. En al die invloeden, van verschillende ervaringen en mensen zitten in mijn hart. Dat maakt mijn filosofie. En ik draag deze graag uit.
En er is nog een reden om te komen. Een van de leerlingen uit mijn klas maakt een opmerking die me raakte. 'Jij bent er goed in, om het beste in kinderen naar boven te halen. Dat moet je verspreiden'. Daarom beleg ik ook regelmatig groepen, die ervaringen uitwisselen. En dat is ook mijn opdracht naar jullie voor vanavond".

Rond de volgende vraag was enige onduidelijkheid. De vragenstelster zelf was helaas niet aanwezig, en kon haar vraag dus ook niet toelichten. En hoe hou je als ouders vol wanneer je een kind met dromen stimuleert en dat kind vooral op onwil en desinteresse stuit? Hoe kun je dit, vanuit de ouderrol doorbreken? "Als het kind onwil vertoont, geef het op. Streef je eigen dromen na, en projecteer ze niet op je kind".

De schoolweek van Kanamori is net begonnen, en de hoop is dat het als een vliegwiel zal fungeren. De laastste vragen zijn dan ook rond het thema 'Toekomst: hoe gaan we verder' gesteld.

Geluksbeleving is belangrijk voor kinderen. Hoe kan je daar in je schoolbeleid bewust rekening mee houden? "Leraren moeten zich uiten. Geef aan wat je belangrijk vind voor de school. Jouw autonomie en professionele mening telt. Ik heb dat ook altijd gedaan. Daarom heb ik ook veel ruimte gekregen om te doen wat ik heb gedaan". Maar hoe maak je dit nu structureel? Hoe borg je dit in beleid? Dit blijkt een moeilijke vraag te zijn. Kanamori denkt lang en diep na. Dan springt hij uit zijn stoel, en antwoordt vol vuur! "Ik heb mensen uitgenodigd om te filmen bij mij in de klas. Dat heb ik gedaan om te laten zien dat het werkt. Laat het maar zien, hoe open kunnen kinderen zijn?".

Welke les wil hij meegeven aan beginnende leerkrachten? "Heel simpel, zorg dat je naar kinderen kijkt. En dan moet je zorgen dat je ze ook echt ziet". Kanamori's ogen schieten door de zaal, en hij roept Pim het podium op. Deze komt wat verlegen naar voren. Kanamori slaat een arm om hem heen. "Hebben jullie hem allemaal gezien. Hij haast zich hier, van persoon naar persoon. Hij neemt de microfoon mee, en zorgt daar goed voor. Daarna gaat hij uit het zicht, aan de kant staan. De vragenstellers pakken zelf de microfoon niet eens aan!".
Pim reageert. "Nee, ik mag hem ook niet geven".
Kanamori moet hier hartelijk om lachen. "OK, dat kan. Maar ik heb wel goed gekeken. En dat doe ik nu ook. En ik heb gezien dat niemand Pim heeft bedankt voor zijn diensten. Dat is raar. Want een hand op een schouder van een kind geeft al dank en warmte." Ondanks dat Pim moet wachten op de vertaling, is te zien dat hij Kanamori begrijpt. Verbondenheid op het podium, de filosofie van Kanamori in een notendop aan ons gepresenteerd. Met een high five verlaat Pim het podium.

Welk advies heeft hij om zijn gedachtengoed verder te brengen? "Dat is simpel. Iedereen kan veel doen. Dat heb ik net ook laten zien".

Er zijn veel factoren van invloed op het welbevinden. Met welke factoren kan een school makkelijk en snel beginnen.Wat kunnen scholen bijvoorbeeld morgen al doen om de ideeën in de praktijk te gaan brengen? Opnieuw is dit een vraag die Kanamori beantwoordt met een voorbeeld. Vragensteller Aad wordt uitgenodigd op het podium. "Kom eens bij me staan op het podium. Let op, we gaan nu steen papier schaar spelen.En 1, 2,3 ... hop. Ik heb deze gewonnen".
Aad doet mee, en Kanamori vertelt daarna waarom hij deze keuze maakte. "Dit kun je  morgen al heel makkelijk doen. Speel met kinderen. Er lijkt steeds minder lichamelijk contact te zijn tussen mensen. Spel brengt je dichter bij elkaar. En ten tweede, bevraag kinderen op wat ze gedaan hebben".
Kanamori vraagt door. "Heb jij zelf kinderen, Aad? En komen ze met een blij gezicht uit school?"
Aad antwoordt bevestigend. "Dat is toch genoeg. Een blij gezicht is een brief aan de leraar en aan de ouders. Het zegt, kijk, ik maak het goed. Zie kinderen, en communiceer met ze! Ik ben nu 66, en probeer met mijn hele lijf te communiceren".

Er volgen een aantal extra vragen, vanuit de zaal.

Hoe kun je aandacht schenken aan special needs leerlingen? "Luister rustig naar kinderen. Neem de tijd, en geef de tijd. Geef hen gezelfschap om ervaringen te delen met elkaar. Betrek de hele school in ondersteuning van de kinderen. Laat kinderen dingen opschrijven, als uitlaatklep. Dat is moeilijk, en misschien niet voldoende. Maar het is wel een begin. En als laatste zou ik willen voorstellen om kinderen meer in aanraking te brengen met de natuur. Kinderen zijn niet te snel gestrest, en natuur geeft rust".

Wat kan ik doen om er een goed jaar van te maken? Deze vraag komt van Pim. Zijn juf zit die avond ook in de zaal, en hij wil met haar het schooljaar goed beleven. Kanamori antwoordt: "Jij bent hier gekomen. Jij hebt gezegd, dat is mijn juf. Dat is al genoeg. Jij hebt een brug gemaakt tussen Japan en Nederland".

Wat kun je doen om kinderen te helpen die zich niet open stellen? Kanamori loopt de zaal in, naar de vraagstelster toe. Opnieuw verduidelijkt hij met lichaamstaal en een voorbeeld zijn antwoord. "Moeten is vervelend, dat geeft druk. Je moet dan ook niet tegenover staan, zoals wij nu doen. Maar ga naast elkaar staan. Maak de omgeving zo dat je er samen van kunt genieten.
Ik zal een voorbeeld geven. Ik doe veel excursies met mijn groep. Over het zwemmen heb ik al eens verteld. Maar ik ben ook wel eens wezen klimmen. Ik neem dan een groepje mee. Een andere groep maakt eten, samen met mijn vrouw. We benutten elkaar kwaliteiten en we kunnen kiezen. Het is belangrijk om dingen samen te doen. Zo ontwikkel je een band".
Kanamori gaat nu naast de vragenstelser staan. "Zo kunnen we makkelijker praten met elkaar. Maar bedenk ook, 'body communication' is vele malen belangrijker. Praten is ondergeschikt. Een leerling verteld me ooit, dat hij onder de indruk was van de winter. Samen gingen we naar buiten in de winter, en dan was het net of er niks te zien was. Maar dat was er natuurlijk wel, maar dan onder de grond. Die leerling wist dat, hij voelde dat en kon zich openstellen.
Ik ben dan ook gekomen met het volste vertrouwen dat u mij zou begrijpen. Je moet iemand lichaamstaal lezen, de woorden zijn minder belangrijk. U zit hier allemaal, maar ik zie aan uw gezicht dat u luistert. Kinderen voelen dat ook aan, dat ze begrepen worden. Snapt u dat?" Kanamori kijkt de zaal rond. Dan geeft hij een knipoog en roept "dank u!".

Een staande ovatie volgt. Kanamori neemt afscheid met een diepe buiging, en opgestoken duim naar Pim. Na de officiele afsluiting door Erik Lievers is het tijd voor een hapje en drankje. En natuurlijk een handtekening in het boek 'De Japanse Levensles.

Met een hoofd vol ervaringen en een tas inspiratie gaat iedereen naar huis. Ik ben benieuwd wat de kinderen er van merken dat hun meester, juf, vader of moeder bij deze avond is geweest. "Open je hart en zie kinderen zoals ze werkelijk zijn".
Ik wil Mark Weghorst van Ouders en Onderwijs Twente heel hartelijk bedanken voor de mogelijkheid om de avond te bezoeken.

Martin Dogger
Nijverdal, september 2012