Onderwijsdocumentaire van Inge en 4havo inspireert en legitimeert: 'En óf er nog wat te leren valt!'

16 december 2014

Ronald Heidanus bezocht het symposium Stem van de Leerling in november 2014 en was daags erna bij de première van de onderwijsdocumentaire Valt er hier nog wat te leren? van zijn bloggende collega Inge Spaander en haar 4havo-klas. Hoe betrek je je leerlingen bij de wereld waarin ze leven, hoe geef je ze eigenaarschap over hun eigen leerweg? Ronald heeft zichzelf een opdracht gegeven als leraar van een vso-klas in Breda en werd geïnspireerd door de praktijk in Maassluis. Zijn blog: 'En óf er nog wat te leren valt!'

---> U kunt contact opnemen met producente Susannah Burnette ([email protected]) om deze film in uw eigen onderwijscontext te vertonen, ter inspiratie voor een gesprek over goed onderwijs.

Daar zit je dan, begin van de avond omringd door jongeren, ouders, leraren, de directeur van het Kastanje College en andere betrokken mensen bij de première van 'Valt er nog wat te leren'. In Cinerama Rotterdam hangt een mix van gezonde spanning, trots en blijdschap. De documentaire van Inge Spaander en haar leerlingen van 4havo heeft bezoekers zichtbaar geraakt. Het is een mooi document geworden dat, zoals Inge vooraf uit de doeken deed, als tegenhanger dient in het soms murw geslagen debat over goed onderwijs.

Voor mij gaat de film een stuk verder: de leerling krijgt overduidelijk een stem en de kwetsbaarheid van Spaander - zo genoemd door haar apprentices - maakt dat het voor mij de discussie ontstijgt. Onderwijs doet haar naam in deze praktijk van het Kastanje College in Maassluis eer aan. Ik mag me begeven onder wijzen, ieder op zijn/haar eigen wijze! Ik zie en hoor hoe klein, mooi en puur onderwijs is.

De film toont mijn eigen stip aan de horizon, namelijk gedragen onderwijs. Het onderwijsconcept, dat de naam Big Picture heeft meegekregen, laat jongeren het grotere plaatje zien, brengt dat perspectief terug naar de leerling zelf, om vervolgens het beste in zichzelf naar boven te brengen en betekenis te geven. Niet het talent eruit halen, maar juist door het potentieel te zien vinden, en aan te spreken. Kennis construeren door de dialoog.

Spaander is helder in alles wat ze op het witte doek brengt: "Ik heb - als leraar - de plicht het onderwijs te beschouwen, niet stil te staan en nooit tevreden te zijn. Tegelijkertijd maak ik het onderwijs in de klas, samen met mijn leerlingen!"

Een fantastisch statement waarbij deze powerjuf - want wat een overgave, vijf jaar op rij met dezelfde groep kinderen optrekken en meegroeien - haar leerlingen vastpakt! Spaander beschouwt haar onderwijzen van dichtbij en veraf, daagt haar leerling uit de verantwoordelijkheid over het eigen leerproces op te pakken en betrekt ouders en collega’s erbij. Dat doet ze door de ‘functionele waarom’-vraag te stellen en daarmee een groter plaatje helder te krijgen. Vanuit haar kwetsbaarheid stelt zij zichzelf misschien wel de meeste vragen.

Het is de kracht van de twijfel, van het reflecteren en zoals ze dat zelf benoemd: "...leerlingen leren - en ook de ruimte geven om te mogen oefenen - hoe ze van waarde kunnen zijn en sterk in de toekomst kunnen staan."

Ze durft zich te laten leiden door wat de groep aanreikt. En dit proces vraagt moed! De moed om te blijven luisteren, af te stemmen en - binnen het proces dat samen wordt aangegaan - volledig te blijven vertrouwen in de ander. Daardoor worden moeilijke momenten overwonnen. Het door en door leren kennen van jezelf en elkaar maakt de groep tot één familie. Of zoals het ook wordt benoemd, een samenleving in het klein.

Het gaat over het aangaan van persoonlijke processen, of zoals Gert Biesta zegt in de documentaire: "...over vorming van de persoon."

De directeur van het Kastanje College ziet verantwoordelijke en zelfbewuste jongeren die eigenlijk al als volwassen in het leven staan. En precies dat - het zien, laten zijn en het spiegelen - is wat van een docent moed vraagt! Dicht bij jezelf blijven, laten zien wie je bent en iedere dag weer uitgedaagd worden het beste uit jezelf te halen.

"Je moet het zelf doen, maar nooit alleen!"

Het was deze uitspraak van Luc Stevens in 'Valt er hier nog wat te leren' die me resoluut rechtop in mijn stoel zette. En of er nog wat te leren valt!? Wellicht dat 'de moed het zelf te doen, maar nooit alleen' in het proces past waar ik me als vso-leraar momenteel bevind. Vanaf de zomer ben ik met mijn collega Florus en 24 leerlingen uit twee VSO-klassen een soortgelijk proces aangegaan. We zijn een ‘nieuwe’ onderwijsomgeving aan het vormgeven. Daarin willen we samen het onderwijs maken. Aansluiten bij de behoeften van het kind. Dat is een mooi, soms pijnlijk en eenzaam proces, zelfs nu we het samen doen.

Maar in onze pilot is er ook de analogie met de Big Picture-klas van Spaander. Het is een vorm van werken dat iets losmaakt, in ons als mens. Een vorm die mij en mijn leerlingen dwingt verbonden te zijn én kritisch naar onszelf te kijken. Ouders mee te nemen in ons proces en dat van onze school, om vanuit vertrouwen het kind in de wereld te zetten.

Wij hebben nog een lange weg te gaan, een pad dat Spaander en haar leerlingen dit schooljaar met examens aan het afsluiten is. Voor hen ligt er sowieso een waardenvol document. Ze mogen trots zijn, op elkaar, op de directie van de school en vooral op zichzelf. Good practice waarbij ik zie dat samen ook echt samen is, en waarbij eenheid in diversiteit wordt voorgeleefd.

Onderwijs dat wordt gedragen!

Ronald Heidanus was in 2014 docent op het Brederocollege in Breda. Hij blogt nog altijd via zijn eigen website.