Onderwijs en mindfulness: 'Je zou willen dat het van programma gewoon schoolethos wordt'

13 maart 2015

Ook Tineke Spruytenburg bezocht de NIVOZ-onderwijsavond met Anne Speckens over mindfulness en onderwijs, in maart 2015 in Driebergen. Zelf combineerde ze in die periode haar werk als leerkracht/docent aan die van mindfulnesstrainer. Voor Tineke was de avond geslaagd. Het belang van 'embodiment' - het levend voorbeeld zijn, wordt nota bene door twee hoogleraren onderschreven. Zo sprak Luc Stevens (zie blog) aan het einde van Speckens uiteenzetting: 'Het is heel wonderlijk hoe wij omgaan met het hart van het leraarschap, dat is namelijk in relatie zijn. En dat noemen wij dan soft.' 

Anna Speckens - hoogleraar psychiatrie, ont-dekte de kracht van mindfulness in 2005 in Engeland en omhelsde het idee vrijwel onmiddellijk. Het intrigeerde haar en nadat ze had ervaren wat mindfulness beoefenen voor invloed heeft, werden mindfulness-trainingen onderdeel van haar hulp aan, onder meer, mensen met een chronische depressie. 'Mindfulness is niet alleen een behandeling, het levert ook een bijdrage aan de persoonlijke ontwikkeling,' stelde Anna vast.

Ze nam haar toehoorders in theater Maitland mee op een uitgebreide variant op de bekende 'oefening 3 minuten adempauze', want "mindfulness is een vaardigheid die je je eigen maakt door er ervaring mee op te doen.' Luc Stevens verwoordt na afloop treffend de fascinerende ervaring van het wegvallen van verschillen die mindfulness in groepsverband, voor mij persoonlijk, zo verrijkend maakt. Die bundeling van energie en die intense stilte die in de grote  zaal ontstond, genoot ik de ochtend ervoor in de groepen 5 en 7 van een basisschool waar ik trainingen geef.

Wat je van mindfulness beoefenen leert, is een opsomming van bruikbare en nuttige elementen voor een leven in onze moderne samenleving:
stoppen; concentreren; acceptatie; inzicht in relatie lichaam-emoties-gedachten; observeren van automatische reacties (wat de deur opent om een beter doordachte reactie te geven ); inzicht in gedragspatronen; toelaten van angst, verdriet; boosheid; het laten gaan van compensatiegedrag (bijvoorbeeld altijd klaar staan of de beste willen zijn); zelfzorg en zelfcompassie.

Hoe ver-rijkend is dat voor het onderwijs?

Stevens en Speckens zijn het roerend met elkaar eens als het gaat over de toegevoegde waarde van mindfulness voor onderwijzend personeel. Anna Speckens zou het liefst teams als geheel mindfulnestraining willen laten volgen, zodat zij daarna het geleerde kunnen voorleven en doorgeven aan hun leerlingen/studenten. Stevens onderstreept het belang als hij stelt dat 'hier en nu aandachtig aanwezig zijn' de eerste conditie is voor de relatie leraar-leerling. Een conditie sine qua non, wat mij betreft. 'Leerkrachten zijn opgeleid tot actie,' onderstreept Stevens, 'en mindfulness staat haaks op het heersende mensbeeld van een onderwijzer.' Hij adviseert om veel meer ruimte te laten voor het zelf-organiserend vermogen en zelf-lerend vermogen van de leerlingen. 'Eigen je de leerling niet toe,' stelt hij, 'laat meer los. Veel leerlingen hebben jouw instructie helemaal niet nodig om tot leren te komen.'

In mijn geest echoot de stem van mijn leraar mindfulness, zenmeester Thich Nhat Hanh, "doing nothing is something."
Wat een rust zou er neerdalen in onze scholen als dit een Leitmotiv zou zijn!

Hoewel Anna Speckens een substantieel deel van de lezing wijdde aan meta-analyses van onderzoek naar de effecten van mindfulness in het onderwijs, stelt ze aan slot van haar betoog ook vast dat onderzoek naar mindfulness een inherent lastige zaak is. Omdat het 'iets is dat zichzelf draagt,' zoals zij het benoemt. En ook omdat het overgebracht wordt vanuit het hart. 'Mindfulness gaat....'  zo stelt ze in antwoord op een vraag uit de zaal, '...mindfulness gaat over het wegnemen van belemmeringen die de maatschappij ons oplegt.'

Ze pleit er voor om mindfulness in het onderwijs niet te beperken tot een 8-weekse training, maar het te verweven in het hele curriculum, van groep 1 tot en met 8. Ze onderstreept het met een voorbeeld van een school waar een leerkracht dagelijks met kleine oefeningen kinderen mindfulness helpt ontwikkelen. En hoewel er geen wetenschappelijk onderzoek naar is gedaan, hoor ik in haar antwoord op de vraag naar de verhouding tussen mindfulness en pestprogramma's, een ondertoon van geloof in de meerwaarde van mindfulness. Niet als programma's, betoogt Luc Stevens in zijn reflecties op de avond,  maar als school-ethos.

Voor mij is de avond geslaagd. Het belang van 'embodiment' - het levend voorbeeld zijn, is - nota bene door twee hoogleraren - onderschreven. 'Laat je niet ontmoedigen,' spoorde hij me na afloop aan, toen ik hem om ondersteuning vroeg op een schijnbaar doodlopend pad om mindfulness onder handbereik van een groot schoolbestuur te brengen.

Gesterkt keer ik terug naar huis. Happy Teachers will change the world!

Tineke Spruytenburg was in 2015 parttime leraar in het speciaal onderwijs, kindercoach en ze gaf mindfulness  aan kinderen en aan iedereen die in het onderwijs werkt.