Mijn droom: geen school, geen leerlingen en geen leerkrachten!

4 juli 2017

In nieuwbouwwijk De Draai in Heerhugowaard gaat een nieuwe school gebouwd worden. Voor meer dan 700 kinderen moet een passend gebouw komen. En wat bouw je dan? Op basis van welke kennis en wensen? Adrie Groot, die mee gaat denken, heeft een droom, een ideaalbeeld over hoe voor hem deze school eruit moet gaan zien. Droom je mee?

Wat een uitdaging! In de nieuwbouwwijk de Draai, met bijna 2700 woningen, in Heerhugowaard mogen we een nieuwe school bouwen. Een hele verantwoordelijkheid om voor straks meer dan 700 kinderen een passend gebouw te realiseren. Maar wat ga je dan eigenlijk bouwen? Zomaar wat gedachten die meegenomen worden in dit uitdagende proces.

Kinderen leren vanaf het moment van wakker worden tot het moment van slapen. Elke dag, zeven dagen in de week. Je klaarmaken voor de dag, douchen, kleren aan, ontbijten, naar school enz., allemaal activiteiten die meestal samen met anderen worden uitgevoerd. Elke situatie vraagt om denken, handelen, ontdekken, overleggen, onderhandelen, kortom, het brede scala van 21th century skills dat we allemaal zo belangrijk vinden.

En niet alleen kinderen leren elke dag! Het adagium "een leven lang leren" wordt steeds nadrukkelijker voelbaar en noodzakelijk. De wereld verandert snel en ook de kennis en vaardigheden van de mensen in deze wereld veranderen mee. Een wederzijdse afhankelijkheid, maar ook beïnvloeding.

De filosofe Hannah Arendt (1906-1975) geeft een aantal belangrijke gedachten mee over het leren, het handelen en de wereld. In navolging van Aristoteles, die in het oefenen van het handelen pas de ervaring van kwaliteit tot stand zag komen, hecht zij veel waarde aan het actief bezig zijn, het handelen om te leren. Zij erkent de verantwoordelijkheid van mensen om in de wereld te leven en er samen een mooie wereld van te maken. De essentie voor haar is leren in verbondenheid met elkaar en zij hecht grote waarde aan de verantwoordelijkheid voor elk mens om in verbondenheid de wereld om ons heen vorm te geven.

Onderwijspedagoog en hoogleraar Educatie Gert Biesta (1957) geeft de theorieën van Hannah Arendt een extra dimensie en een vertaling naar het onderwijs. Goed onderwijs is in de visie van Gert Biesta dan ook niet effectief onderwijs, of doelmatig onderwijs, want daarbij gaat het om de processen. Het is ook niet: excellent onderwijs, omdat het daar om competitie gaat. Het is ook niet leerstofgericht of kindgericht. Wanneer onderwijs leerstofgericht is, lopen we het risico voorbij te gaan aan de realiteit van het kind. De reactie daarop, de kindgerichte visie, negeert het feit dat het in het onderwijs en onderwijzen altijd ergens om gaat. De uitweg is dan ook een visie op onderwijs en onderwijzen waarin de existentie van het kind – een bestaan in en met de wereld – centraal staat. Goed onderwijs is dus wereldgericht. Waarbij we wereld hier zo ruim mogelijk opvatten, als alles wat ten opzichte van het kind of de student ‘anders’ is.


De zin en de richting van het onderwijs worden bepaald door drie domeinen:

• kwalificatie, ofwel het je eigen maken van kennis en vaardigheden (specifiek of breed);


• socialisatie, ofwel je voorbereiden op een leven als lid van een gemeenschap en kennismaken met tradities en praktijken (bijv. sociaal-politiek, cultureel, professioneel);


• subjectivering, ofwel vorming van de persoon (bijv. autonomie, verantwoordelijkheid). Hierbij gaat het ook om het je (kritisch) leren verhouden tot je tradities, gemeenschap, werkpraktijk etc.

Het is de uitdaging om voortdurend een balans te vinden tussen deze drie domeinen. Soms kan een van de drie domeinen tijdelijk belangrijker zijn, bijvoorbeeld wanneer leerlingen bezig zijn met begrippen als vrijheid en verantwoordelijkheid. Op een ander moment, bijvoorbeeld in de examenperiode, kan kwalificatie tijdelijk de overhand krijgen. Maar op de lange termijn moeten deze drie domeinen in evenwicht zijn.

Samengevat herken ik de volgende elementen die meegewogen kunnen worden in het proces dat gaat leiden tot een nieuw gebouw voor het leven en leren van kinderen.

• leven en leren geldt de hele dag, elke dag, altijd


• leven en leren doe je in de wereld en met de wereld.


• voor leven en leren heb je anderen (ouders, broertjes en zusjes, buurtgenoten en professionals) nodig om een optimale omgeving te realiseren.

In navolging van Arendt en Biesta herken ik de eigen verantwoordelijkheid, ongeacht de leeftijd, voor het eigen handelen (leven en leren) en voor die van de ander en de wereld.

Het ligt dan ook voor de hand om de genoemde denkrichtingen mee te nemen in het proces dat moet leiden tot een Hybride Leef-en Leer Omgeving in een wijk.  Een fysieke plek waar leven, leren en werken bij elkaar komt. En waar ingespeeld kan worden op veranderingen in aantal deelnemers en veranderende omstandigheden en wensen. Een omgeving waar niet systemen, groepen, leslokalen en leerkrachten het uitgangspunt van het gebouw zijn. Maar een omgeving waar veranderende leef- en leerplekken, leren en werken samen, diversiteit in kennis, ervaring en leeftijd herkenbaar en vanzelfsprekend zijn en waar de regie over leven en leren bij elke persoon, in samenhang met anderen, gestalte zal krijgen. Professionaliteit in ondersteuning, begeleiding en onderwijzen is flexibel en up-to-date, op elk niveau, beschikbaar. Professionaliteit kan mede gestalte krijgen in mensen die expert zijn op het gebied van kwalificatie, socialisatie en subjectivering. Het team van professionals vult elkaar aan en leert ook gezamenlijk steeds meer. Dit leren van de professionals wordt binnen deze Hybride Leef- en Leer Omgeving actief ondersteund.

En binnen die omgeving kunnen ook andere professionals (zoals ontwerpers, meubelmakers, webdesigners, app-ontwikkelaars, pianostemmers, hoveniers enz.) hun eigen kleine werkomgeving hebben. Een omgeving waar kinderen gemakkelijk kunnen participeren en kennis en ervaring op kunnen doen over de wereld. Hun talenten kunnen ontdekken.

Mijn Droom: Een Hybride Leef- en Leer Omgeving waarin kinderen zichzelf mogen zijn en werken in en aan een betere wereld. Waar kinderen gezien worden als mens en niet als leerling. In een omgeving waar volwassenen, professionals op elk terrein, beschikbaar zijn om dat leven en leren optimaal mogelijk te maken.

Adrie Groot is voorzitter van het College van bestuur van stichting Flore.