Luc Stevens: 'Je wordt er als leerling vergeleken met de ander. Maar jij bent die ander niet.’

30 december 2016

‘School, laat de maatschappij buiten. Haal de wereld binnen,’ was de kop van de longread van Geert Bors over de onderwijsavond met Gert Biesta. Luc Stevens haakt daar kort op in tijdens een interview dat hij gaf aan Beatrice Keunen. Zijn invalshoek? Luc: ‘Verbondenheid met het andere. Biesta verwijst hiermee naar verbondenheid met de ons omringende wereld en al zijn kenmerken en eigenschappen. Daarmee spreek je over de verbondenheid van het leven.’

‘Verbondenheid van het leven... Je leest er over terug in het werk van grote pedagogen als Janusz Korczak (1878-1942), Poolse kinderarts, pedagoog en kinderboekenschrijver en in het boek ‘In vrijheid leren’ van het echtpaar Rebeca en Maurizio Wild, eind jaren zeventig van de vorige eeuw oprichters van het Centro Educativo Pestalozzi in Ecuador. Kenmerkend voor deze pioniers is hun respect voor levensprocessen als bepalend voor hun levensbeschouwing. Daarbij denk ik ook aan de Japanse leraar Kanamori.'

'Alle opvoeders handelen vanuit een levensbeschouwing. Wat vind jij van grote waarde voor jezelf en voor je kinderen, je leerlingen? Je voert je kinderen of leerlingen als het ware daarin ‘in’. Tot die invoering behoort het leren kennen van het leven zelf met zijn uitdagingen en grenzen. Wezenlijk is dat wij leren van de grenzen die het leven ons stelt. Het leven zelf als bron van ervaring en ontwikkeling.'

'Dat betekent dat je aan het leven deelneemt en dat je niet eerst alle risico’s aftast zoals ouders dat nog wel eens doen. Begrijpelijk. Maar gelukkig weten ze niet altijd wat hun kinderen doen. Korczak heeft dat geformuleerd als het recht van het kind op zijn dood: het Recht van het kind op levensrisico. Kinderen dwingen hun ouders ook om ze los te laten. Ouders hebben daarin verantwoordelijkheden, dat blijft onverlet. Maar ja, dat wordt nog wel eens erg letterlijk genomen. Kinderen geven zichzelf die ruimte. De strengste ouder heeft het meest ondernemende kind om daar onderuit zien te komen.’

'Korczak spreekt ook over het Recht op de dag van vandaag. En het Recht jezelf te zijn. In dat laatste spoort veel onderwijs niet: je wordt er als leerling vergeleken met de ander. Maar jij bent die ander niet.’

'Kinderen die van jongs af aan opgroeien in een omgeving waarin ze én bescherming genieten én risico’s aangaan, doen ervaring op in confrontaties met zichzelf in de wereld. Ouders moeten daarin beschikbaar zijn en niet altijd sturen. Kinderen vinden hun eigen weg op voorwaarde dat ouders beschikbaar zijn als veiligheidsgarantie, voor goede raad en soms – dus niet altijd – om te sturen. ‘Nou is het mooi geweest, nou ga je naar bed. Geen ervaringen meer voor de tv.’

‘Veel ouders herkennen dat ook uit hun eigen verleden. Hoe eenzaam je kunt zijn onder beschikbare ouders en hoe onderdrukt je je kunt voelen met ouders, die het beste met jou voor hebben. Voor elk kind – en dat geldt ook voor de leraar – moet je het goede evenwicht vinden. Voorwaarde daarvoor is openheid. Openheid naar kinderen en openheid van kinderen naar de ouders. In die volgorde. Dan tonen kinderen zich ook open.’

‘Die verbondenheid met het leven wordt in het onderwijs verbroken. School zoals we deze nu kennen, ontkoppelt van de wereld. En ouders ontkoppelen in overmatige zorg hun kinderen. Kanamori heeft het over ‘kinderen in de modder’. Over het belang daarvan. Zo letterlijk is het vaak, die verbondenheid met de wereld. Niks schone handen, alléén voor het eten. Je broek onder water en zand… een goed teken.’

‘Daarmee leren we de hardheid van de wereld kennen. Veel kinderen zijn gekwetst doordat ze vielen. We dragen allemaal onze littekens van vroeger, dat was onvermijdelijk en daarmee hebben we de wereld leren kennen. Of dat ook geldt voor de sociale wereld? Ja, daar geldt dat ook voor. Dat ís de ander. Je komt in je leven ook lastige karakters tegen; kunt zelf teleurstelling bij anderen veroorzaken.’

‘Verbondenheid is de basis voor leren. Teleurstelling en pijn, er is geen beter voorbeeld van verbinding. Niet dat je het zoeken moet. Maar het zijn de tastbare voorbeelden van verbinding. En dan betreur je de verbinding nog wel eens. ‘Laat mij maar thuis vanavond’ dénk je dan. Maar je zégt: ‘Nee, het wordt spannend, dus ik ga mee.’

Prof. dr. Luc Stevens is oprichter van Het Nederlands Instituut voor Onderwijs en Opvoedingszaken (NIVOZ).