'Leren geen uitvinding van de school, maar school doet er wel toe'

5 januari 2014

Tijdens een dag van een leergang intensief coachen, ontmoette Sylvia Schipper Mark Mieras, wetenschappelijk journalist en schrijver van de boeken 'Ben ik dat?' en 'Liefde'. Hij vertelde over passie, leren en wat hersenonderzoek ons nog meer te bieden heeft. Ze hing van begin tot eind aan zijn lippen. Reden om hem uit te nodigen voor een interview om zijn kennis te delen. Het artikel verscheen eerder in Mensenkinderen.

'Leren is geen uitvinding van de school', aldus Mieras. 'Voordat het instituut bestond, ontwikkelden mensen zich al. De hersenen hebben hun eigen leersysteem. Kinderen leren ook vanzelf wel. Gelukkig maar! Toch doet de school er wel degelijk toe', zegt Mark. Hij heeft zich na zijn studie theoretische natuurkunde toegelegd op hersenonderzoek en schrijft hier al tien jaar over. Hersenonderzoek geeft ons meer inzicht hoe en wanneer kinderen leren en wat daarvoor belangrijk is.

Hoe kinderen leren
Als je naar gezonde kinderen kijkt, zie je dat ze niets liever willen dan uniek zijn, bijzonder zijn. Kinderen hebben een enorme drang om dingen te leren; zomaar dingen leren, maar liefst dingen, waarin ze bijzonder zijn. Uit psychologisch onderzoek weten we dat een rijke identiteit bijdraagt aan je geluk. Identiteit zorgt ervoor dat je een verhaal te vertellen hebt, dat je bijzonder bent en dat je anders bent dan andere mensen. Iets diep in ons heeft de drang om bijzondere hersenen te ontwikkelen. 'Als je de ogen van kinderen of volwassenen ziet glinsteren, dan weet je dat de hersenen in de leerstand staan, het interne leersysteem is actief. Die breintoestand is gekoppeld aan het plezier wat we aan de buitenkant aan iemand ervaren,' vertelt Mark.

Eenmaal in de ontwikkeltoestand komen er in de hersenen stoffen vrij die de structuur van de hersenen veranderen. Dat is leren. Hersenen zijn een leven lang bezig om de juiste structuur te vinden om optimaal te kunnen functioneren. De omstandigheden veranderen voortdurend en daarom zijn hersenen ook levenslang bezig, waarbij de ontwikkeling in de eerste twintig jaar erg hard gaat.

Het gedrag dat bij de leertoestand van de hersenen hoort, lijkt in eerste oogopslag vrij inefficiënt. Het is wanordelijk gedrag. Kinderen vertonen speels gedrag, ze worden heel springerig. Een goede groepsleider weet dan echter het goede moment te pakken te hebben. De hersenen geven een signaal: ‘Dit is leuk.’ Ze geven tegelijk een signaal: ‘Probeer om zo breed mogelijk gedrag te ontwikkelen, want dat hebben we nodig om de juiste hersenverbindingen te kunnen weven’. Je bent kwetsbaar, als je dingen maar op één manier hebt geleerd. Hersenen die op verschillende manieren iets hebben geleerd, zijn veel flexibeler. Ze hebben een rijker  handelingsrepertoire om zich te kunnen aanpassen aan de omstandigheden.

Mark: 'Braaf en ordelijk gedrag in de klas ziet er misschien leuk uit, maar zet een kurk op de fles van de ontwikkeling. Spelgedrag staat wel op gespannen voet met het traditionele schoolsysteem van stil zitten en doen wat er gezegd wordt. Het schoolsysteem dat begin vorige eeuw is bedacht, was gebaseerd op orde en gecontroleerde ontwikkeling.

De traditionele leraar is iemand die tegen de stroom in roeit en zich dan ook nog eens stoort dat het water zo hard de andere kant op stroomt. Gelukkig zijn er vanaf het begin pedagogen geweest die dat inzagen. Mensen als Petersen die al zo’n tachtig jaar geleden beschreef dat kinderen bewegingsvrijheid nodig hebben om te kunnen leren. Letterlijk en figuurlijk. Onderzoek geeft onderwijsvernieuwers als Petersen groot gelijk.'

Spel in scholen
Spel wordt nog vaak terzijde geschoven, merkt ook Mieras op. Er heerst nog altijd die diepe overtuiging dat iets wat leuk is, niet serieus kan zijn. Het tegendeel is waar: daar waar het plezier begint, wordt het leren serieus. Spelen versnelt de aanleg van nieuwe verbindingen in de hersenen. 'Spelen is iets wat veel meer is dan alleen voetballen in de straat', aldus Mark, 'Zelfs zwaar gehandicapte mensen kunnen spelen.

De natuurkundige Steven Hawking is een prachtig voorbeeld. Lees verder in Interview Mensenkinderen

Tot slot:
De basis van de hersenstructuur wordt in de kindertijd gelegd. Wat geactiveerd wordt blijft; wat niet wordt geactiveerd, verdwijnt langzaam. Het is de cultuur en het zijn de ouders en groepsleiders die dat sturen door wat ze het kind aanbieden. Natuurlijk kun je ook als volwassenen nieuwe dingen leren, maar het fundament wordt in de kindertijd gelegd. Ervaringen uit die tijd zijn een onuitwisbare basis voor de manier waarop je later naar de wereld kijkt. Kortom: school doet er toe!

Overgenomen uit Mensenkinderen, tijdschrift voor en over Jenaplanonderwijs; jaargang 27 - nummer 128 - september 2011
Meer info over Mark Mieras is te vinden op zijn website www.mieras.nl
Sylvia Schipper is redactielid van Mensenkinderen en speltherapeut en coach voor haar eigen bedrijf www.inje-element.nl