Leraar laat zichzelf in rumoerige klas filmen: 'Zouden mijn collega's snappen waar ik heen wil?'

1 juni 2015

Xandra van Hooff laat in haar 'rumoerige' klas filmen. Net als bij een fantastische collega, die in haar ogen geweldige lessen draait. 'Ik startte mijn filmpje en vroeg mijn collega’s om door het al dan niet aanwezige lerarengedrag heen te kijken, en sec de leerlingen en de klas te zien. Maar mijn stem haperde...' Haar blog over leren van elkaar. 'Zouden mijn collega's snappen waar ik heen wil?'

In de schoolgids van de vmbo-school waar ik werkte, stond dat de leerlingen in het brugklasjaar ‘leren leren’ op het programma hadden. Naïef als ik was, ging ik er van uit dat ze deze vaardigheden dus ook daadwerkelijk geleerd hadden, toen ik ze als tweedejaars voor mijn neus kreeg. In de praktijk bleek het heel anders. Het maakte me onzeker. Met de deur van mijn eigen klas open en tegenover mij in de gang een stille klas, had ik soms de neiging om die van mij dicht te trekken. Wat was hier aan de hand?

Behalve het feit dat ik duidelijk wat te leren had - iets waar ik direct mee aan de slag ben gegaan - leek er meer te spelen. Maar ergens kreeg ik de vinger er niet achter waar het mis ging. Totdat ik mijn collega aan het werk zag! We hadden een klaslokaal waarbij de achterkant van glas was, zodat ik exact kon zien hoe het er bij haar in de klas aan toe ging. Wat ik zag, verhelderde zoveel voor mij dat ik de stoute schoenen aantrok, mijn kwetsbaarheid opzij schoof en met de teamleider om de tafel ging. Ik legde hem uit wat ik had gezien en wat ik wilde doen. Op dat moment was ik enorm enthousiast en voelde ik me zeker over de uitwerking van mijn plan: we zouden gaan filmen in diverse klassen! Hij ging akkoord en gaf me ruimte in een teamvergadering om de film te bespreken.

We gingen aan de slag met het verzamelen van materiaal. Gedurende twee uur gaf ik de klas een opdracht waarbij ik hen behandelde alsof ze volledig in staat waren door middel van meta-cognitieve vaardigheden hun eigen leerproces vorm te geven en constructief samen te werken. Het filmmateriaal knipte ik vervolgens in stukken, koos de ergste en meest beeldende fragmenten er uit en plakte het geheel weer aan elkaar, zodat ik een filmpje van vijf minuten overhield.

Mijn teamleider zou hetzelfde doen bij een aantal andere collega’s, maar het bleef uiteindelijk bij die ene docente die ik al aan het werk had gezien. Zij was magnifiek. De klas was stil, hing aan haar lippen en werd beloond bij elk goed antwoord en elke positieve inzet. Ik was jaloers, wilde dat de leerlingen dit ook bij mij deden en wist tegelijkertijd ook dat dit niet het doel was.

En toen kwam de dag dat we zelf als docenten mochten leren. Wetende dat alleen van ons tweeën een filmpje was gemaakt en me terdege realiserend wat de consequenties konden zijn als mijn collega’s de bedoeling niet oppikten, besloot ik toch om de confrontatie aan te gaan. Ik vond het doodeng en mijn stem haperde toen ik de aandacht vroeg in de teamvergadering. Ik startte mijn filmpje en vroeg mijn collega’s om door het al dan niet aanwezige lerarengedrag heen te kijken, en sec de leerlingen en de klas te zien.

Ondertussen vroegen ze zich af: ‘Wat is hier het leerdoel?’Het filmpje was hilarisch en tegelijkertijd pijnlijk om te bekijken. Mijn collega's hoorden mij driemaal vragen om stilte en de klas vervolgens tot driemaal toe weer druk worden. Dit beeldmateriaal was netjes ‘achter elkaar geplakt’. In werkelijkheid lag er tussen mijn stilte-verzoeken telkens twintig minuten. Ook zagen ze een meisje meer omgedraaid zitten kletsen dan dat ze aan het werk was. En aan het eind, toen ik meldde dat het tijd was om de opdrachten in te leveren, hief ze haar papier de lucht in en zei met een grote glimlach: ‘Maar ik ben nog niet klaar hoor!’

Zouden mijn collega's snappen waar ik heen wilde? Ik keek hen aan en vroeg, met de moed in mijn schoenen, een bonzend hart en klotsende oksels, of ze me konden vertellen wat deze klas te leren had. De reacties waren duidelijk: zelfstandig werken, verantwoordelijkheid nemen, niet afhankelijk zijn van de aansporing van de leerkracht, doorwerken zonder onderbreking, direct aan het werk gaan, zelf je aandacht bij het werk houden, je niet af laten leiden… ik schreef alles op het rechterbord en slaakte ondertussen een diepe zucht. Wat was ik blij dat  ze mij niet als persoon beoordeelden!

En toen kwam het filmpje van mijn collega. Zij had een fantastische les gedraaid. Mijn teamleider had hier al voor gewaarschuwd, wat mijn zenuwen vooraf alleen maar had aangewakkerd. Haar eerste zeven lesminuten werden getoond en halverwege de les namen we nog eens drie minuten op. Opnieuw vroeg ik aan mijn collega’s wat ze vonden dat de klas te leren had. De leerlingen lazen de opdracht op het bord, gingen gelijk aan de slag, gaven netjes antwoord, sloegen de juiste bladzijde open op het moment dat dit van hen werd gevraagd...Ik kon opgelucht adem halen. Mijn collega’s zagen het, dóórzagen het. Zelfs mijn collega die het betrof zei direct na het filmpje: ‘Ik ben veel te sturend aanwezig, ik moet ze loslaten, ruimte gunnen, ze zelf verantwoordelijk houden voor de resultaten.'

Op het bord verschenen dezelfde opmerkingen; de leerlingen hadden bij haar hetzelfde te leren. Het enige verschil was dat ik mijn vooronderstelling - 'leren kunnen de leerlingen al' - los mocht laten. Ik moest het ze gaan leren: door in mijn klas meer leerkracht-afhankelijk gedrag te laten ontstaan, de leerlingen actief mee te nemen in dit leerproces en hen te belonen. Mijn collega mocht haar klas juist meer loslaten, hen ruimte bieden.

Mijn collega’s in de teamvergadering zaten er – als waren wij de twee uitersten op een lijn - netjes tussenin. Zij herkenden zich in mindere of meerdere mate in onze voorbeelden en wisten wat hen te doen stond. Omdat het plaatje nu zo duidelijk was wat de klas te leren had, konden we tot teamafspraken overgaan. Eensgezind, in deze klassen, de mate van zelfstandig werken verbeteren. En terwijl we afspraken maakten, haalde ik opnieuw opgelucht adem.

Mijn manier van lesgeven was net zo min ‘fout’ als die van haar ‘goed’ was. We hadden zelf te leren om onze klassen optimaal te leren leren.

De kracht van Xandra van Hooff ligt in het leggen van verbanden tussen mensen, relaties en systemen. Op haar website www.xandravanhooff.nl staat meer te lezen.