Kelchtermans bemoedigt op weg naar professioneel zelfverstaan: ‘Er is geen enkele leraar als u!’

3 oktober 2016

Geert Kelchtermans sprak donderdagavond 29 september in Driebergen voor een publiek van 300 onderwijsprofessionals. Met zijn ‘act van empathie’ stak hij alle 300.000 Nederlandse leraren een hart onder de riem, constateerde Gérard Zeegers. De bemoedigende woorden van de Belgische hoogleraar uit Leuven resoneren in zijn verhaal van deze tweede Onderwijsavond na: ‘Er is geen enkele leraar als u!’

Professor Kelchtermans sprak bemoedigende woorden in theater Maitland. Immers: ‘Dé school, dé leraar en dé directeur… ze bestaan niet,’ zo maakte Kelchtermans bij voortduring aan zijn toehoorders – vanuit ervaring en onderzoek - duidelijk. ‘We moeten de brug slaan van de expertise naar de concrete praktijk. Maar die praktijk, die context, die situatie is overal anders.’

In zijn lezing ‘Het professioneel zelfverstaan als alternatief voor benaderingen waarin we zoeken naar wat werkt’ stelde Kelchtermans al snel de cruciale waartoe-vraag. Het werk van hoogleraren Dolf van den Berg (Woraufhin?) en Gert Biesta start meestal ook bij die fundamentele onderwijsvraag. Alvorens op antwoorden in te gaan, voegde Kelchtermans er nog een tweede vraag aan toe: ‘Wie dient de waartoe-vraag te beantwoorden? Steeds meer wordt die vraag door anderen beantwoord, waardoor leraren uitvoerder worden van een project dat niet door henzelf gedefinieerd is.’

Kelchtermans verfoeit het huidige ‘effectiviteitsdiscours’ dat in het onderwijs gevoerd wordt en het productieproces dat er een gevolg van is. ‘Het gaat almaar over de doelgerichtheid van het onderwijs en hoe die te meten. Daardoor missen we de kern. We missen waar het werkelijk om gaat. Er is namelijk een significant verschil tussen een leerling en een halffabricaat op de lopende band. Al is het alleen maar omdat die laatste stil blijft staan als de band stopt!”

In zijn ‘act van empathie’ presenteert hij zijn publiek zijn formule voor goed onderwijs:

Professionaliteit van de leraar = expertise + engagement.

‘Als we spreken over expertise, dan denk ik dat de theoretische bagage van de leraar nochtans de beste garantie is op goede interventies,’ aldus Kelchtermans. ‘Maar de mate waarin iemand als leraar of als opvoeder relevant, betekenisvol is, ertoe doet en een verschil maakt voor de jongere, is niet beperkt tot de vraag welke expertise hij beheerst en hoe hij die functioneel kan inzetten. En die relevantie is ook niet beperkt tot de mate waarin hij gelijkt op of inwisselbaar is voor gelijk welke andere leraar.’

Hij vervolgt: ‘De leraar als persoon is in het geding, omdat u in relatie van verantwoordelijkheid staat tegenover de jongere generatie menselijke wezens die aan uw zorg zijn toevertrouwd. Het zijn menselijke wezens. Geen halffabricaten. Geen leesniveaus. De mate waarin u het verschil maakt voor de jongere is volstrekt uniek en dus verschillend voor elk mens. Elke leraar maakt, als lid van de volwassen generatie de wereld die zij aantreft, inzichtelijk voor de jongere generatie, zodat die er een plaats in kan vinden, zichzelf kan positioneren en veranderen. Er is geen enkele leraar als u!’

Kelchtermans heeft te doen met leraren: ‘U heeft te maken met enkele hardnekkige, problematische assumpties van meetbaarheid en vergelijkbaarheid. Door anderen geformuleerd. Uw baan lijkt te worden gereduceerd tot een eenvoudige optelsom van bepaalde competenties en vaardigheden. We bepalen, op basis van die aanname, een programma; bedenken een opleiding; sturen daar studenten naartoe, en laten die vervolgens los op de maatschappij. En vervolgens gaan we al die scholen met elkaar vergelijken. En dat kan niet. Rationele organisatiemodellen zijn ontoereikend om school als organisatie te “vatten”. Dé school bestaat niet.’

Kelchtermans wijst zijn toehoorders humorvol en bloedserieus op de realiteit. ‘De aanwezige exemplaren van de menselijke soort in uw klas hebben niet voor u gekozen en u niet voor hen. U moet het met elkaar doen. De aanwezigheid van de ander op zich vormt een existentiële vraag, een dwingende uitnodiging, waarop de leraar moet antwoorden. Zij worden toevertrouwd aan uw zorg. En dus dienen we leraren te vormen die expertise en engagement incarneren (belichamen) in hun praktijk. Daar komt u in beeld. Zichtbaar en kwetsbaar. In wat u doet, verschijnt u als leraar. In uw praktijk. Want dé praktijk bestaat niet. Het enige wat er bestaat is uw praktijk en die van uw collega’s. Daar gebeurt het. Op een volstrekt unieke wijze.’

Gérard Zeegers is jarenlang actief geweest als schoolleider. Vanaf deze zomer zet hij zich breed in bij de begeleiding rondom een grote verscheidenheid aan vraagstukken, onder de naam BijZonderwijs, altijd verbonden aan praktijk en aan de impact op kinderen.