Kansenongelijkheid bestrijden - meer ruimte voor Vakmanschap

21 februari 2022

Wat heeft herwaardering van het vakmanschap van leraren te maken met het vergroten van kansengelijkheid? Alles, zo blijkt. Oog voor de aard en complexiteit van het vak van leraar is cruciaal om tot oplossingen te komen die duurzaam zijn en hout snijden.

Dit artikel verscheen eerder in JSW (Jeugd in School en Wereld), het vakblad voor leerkrachten in het basisonderwijs, en is overgenomen met toestemming (coverbeeld: Vincent van den Hoogen).

Mijn moeder mocht vroeger in Haarlem niet ’boven het spoor’ komen. Hoewel ze zelf ook arm opgroeide op een kleine bovenwoning met acht broertjes en zusjes, moest je ‘boven het spoor’ oppassen voor straatjongeren die ruzie zochten. Inmiddels, zo vertelt schoolbestuurder Marten Elkerbout me, is in Haarlem de scheidslijn van het spoor vervangen door de natuurlijke scheidslijn van de rivier Het Spaarne. Het is een verschijnsel dat zich in talloze Nederlandse gemeenten manifesteert. Zonder grenspost of markering verandert de sfeer op straat op het moment dat je het spoor, die ene rivier of straat oversteekt: van sociale huurwoningen naar koopwoningen voor astronomische bedragen. En in deze gescheiden werelden groeien kinderen, ook gescheiden van elkaar, op. De basisscholen ín deze buurten kennen over het algemeen homogene populaties leerlingen en leraren hebben bínnen een school vaak niet direct te maken met kansenongelijkheid. De ongelijkheid zit tussen de scholen. En deze is gebaseerd op de verschillen in verwachtingen, interacties en structuren tussen de situatie thuis en op school. Een lerares van een basisschool in een wijk met veel armoede beschrijft:

‘Het is lastig om grip te krijgen op de zaken buiten school. Onze leerlingen groeien op straat op. Wij zien veel straatcultuur die de school binnenkomt. Kinderen krijgen in het weekend ruzie, ouders bemoeien zich ermee en beschuldigen of bedreigen elkaars kinderen op school. We hebben afgesproken dat ouders niet andere kinderen aan mogen spreken. De ouders moeten met de juf spreken. We hebben hier veel last van. Thuissituaties zijn vaak zorgelijk: verwaarlozing, alcoholproblemen, depressiviteit, gokschulden, drugsverslaafden, gevangenis, scheidingen, complex samengestelde gezinnen.’

Opgroeien zonder risicofactoren
Onderzoek onder kinderen die opgroeien onder risicofactoren (Fergus & Zimmerman, 2005) toont aan dat de rol die de school kan spelen in het bevorderen van hun ontwikkelingsmogelijkheden drie functies kent: bescherming, compensatie en uitdaging. Van de rol van bescherming is bijvoorbeeld sprake wanneer de school besluit kinderen langer op school te houden om hen ‘van de straat te houden’. In de anekdote is deze rol aanwezig: het beschermen van de kinderen tegen ouders van leeftijdsgenootjes die hen in verband met straatruzies aanspreken.
Tegelijkertijd worden de realiteit en de belasting voor leraren duidelijk: de invloed van de school op de verbetering van de situatie thuis is beperkt. De bescherming werkt alleen bínnen de schoolmuren.

Compenseren doet een school door te signaleren welke verwachtingen, interacties en structuren thuis niet geboden worden om daaraan vervolgens expliciete aandacht te geven. Middagen worden ingevuld met naschoolse activiteiten of aandacht voor kunst en cultuur. Maar ook:

‘Praten met kinderen, boekjes lezen, spelletjes doen. De ouders van onze leerlingen doen dat niet of minder, ze zijn dat niet gewend. Het is heel moeilijk om ouders op die manier aan de ontwikkeling van hun kind te laten werken. Dat zou echt voor hun taalontwikkeling veel uitmaken.’

Wil je verder lezen?
Download dan hier de pdf van het artikel

Over de auteurs
Mascha Enthoven is lector van het lectoraat De Pedagogische Opdracht bij Hogeschool Inholland.
Colleen Clinton is onderzoeker van het lectoraat De Pedagogische Opdracht en lerarenopleider van de
Pabo en Master Leren en Innoveren bij Hogeschool Inholland.
Marten Elkerbout is bestuurder van Stichting Spaarnesant in Haarlem.