Interactieve klankinstallatie in oude loods: 'Als mensen met elkaar in verbinding staan, kan er een stroompje gaan lopen'

29 januari 2024

Tijdens de afgelopen editie van het jaarlijkse muziekfestival Le Guess Who was in een leegstaande loods aan de Kanaalweg in Utrecht de klankinstallatie Connected te vinden. Ontworpen door Roeland van den Beemd, studiecoördinator aan de Herman Brood Academie, en gerealiseerd door een groep studenten van de mbo-opleiding Podium- en Studiotechniek. 'Wat heeft de loods te vertellen?' lezen we in de programmatekst. 'Waar wacht het op? Wat moeten we ermee?' Het project, dat aanvullend op het curriculum werd aangeboden, nodigt studenten én festivalbezoekers uit om te luisteren naar en in gesprek te gaan met hun omgeving. De installatie bestaat deels uit tikmotors die de ruimte verklanken. De motortjes wordt getriggerd door de bezoekers die samen - door middel van een menselijke ketting - de verschillende pilaren in de ruimte met elkaar verbinden. Redacteur Marco Martens nam een kijkje tijdens het opbouwen van de installatie en sprak met Roeland en enkele studenten over de pedagogische aard van het project.  

Naast de bakfiets, waarmee Roeland straks zijn kinderen uit school moet halen, staan enkele steps geparkeerd met wat elektronica aan het voorwiel gemonteerd. Er staan wat flightcases met open deksels en verderop in de ruimte staat een rij lampen. Op de grond liggen kabels en studenten bewegen druk door de loods om diverse onderdelen van de installatie te testen en te monteren. Het is een koude donderdagochtend in november en twee dagen voor de opening is het nog allerminst zeker dat de installatie op tijd klaar is. Toch tref ik een ontspannen Roeland, met een brede glimlach en zijn handen warmend aan een grote, emaillen mok koffie. Ik citeer uit het projectplan dat hij schreef: 'De loods zit vol potentiële geluiden. Zie je daarboven die metalen behuizing van de luchtzuiveringsinstallatie, 6,9 meter hoog? Of die buizen aan de muur. Geef er eens een goeie tik tegen. Of ratel langs dat ventilatierooster. Of laat een plank vallen tegen zijkant van de pilaar. Moet je die galm horen. Zeven seconden!' 

Zelf zat Roeland in de eerste lichting die afstudeerde aan de opleiding die hij nu coördineert: Podium- en Studiotechniek aan de Herman Brood Academie. Daarna studeerde hij Klankontwerp aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht en ging hij als geluidstechnicus op tour met bands, de wereld over. Tot hij het onderwijs in rolde, waar hij nu als studiecoördinator met zijn team het opleidingsprogramma aanstuurt, bevraagt en waar nodig aanscherpt. Om Connected te realiseren schreef hij, buiten werktijd en het kwalificatiedossier om, een subsidie-aanvraag: 'Ik heb de behoefte om enerzijds de dingen te doen die gewoon van mij gevraagd worden en die ik leuk en waardevol vind en goed kan. Maar daar zit nog wel steeds een kleine leegte. Ik had het gevoel dat ik nog meer te geven had. En ik wil onderzoeken wat goed onderwijs is. Niet dat dit opeens wel goed onderwijs is en al het andere niet, maar ik wil die zoektocht blijven doen en voorbij dat cirkelen denken. De student uitdagen op best een maatschappelijk thema in dit geval: luisteren naar je omgeving. Dat doen we veel te weinig, ook klimaattechnisch. En dan zonder het antwoord te geven. Dat deden we eerst een beetje met deze loods, het werd een soort preken: nou, we gaan verbinden met de loods tussen de pilaren en dan hoor je deze spreken. Dan zijn we letterlijk verbonden, want opeens geven we de loods de aandacht die het verdient. Toen heeft Timo er een extra laag in aangebracht door de steps toe te voegen. Nu kun je op een step rondrijden door de installatie en die verschillende geluiden gaan botsen. Niet de antwoorden geven, maar vragen stellen. Daar zit voor mij de reden om dit te gaan doen.' 

Roeland vroeg: wat vertelt deze boom jou? Dat vonden we een gekke vraag.

De vraag die tijdens de eerste bijeenkomst werd gesteld, kan eerstejaars student Timo zich nog wel herinneren: 'We zijn met z'n allen naar een boom gaan kijken. Roeland vroeg: wat vertelt deze boom jou? Dat vonden we een gekke vraag. Maar toch ga je erover nadenken. En toen zei Roeland dat hij een gebouw wilde laten spreken. Ik was een beetje sceptisch over het idee, want het is toch gek wat je hier gaat meemaken.' Toch voelde Timo zich uitgenodigd om bij te dragen: 'Er werd ons gevraagd wat we leuk zouden vinden om te doen. Ik heb een achtergrond in video, dus ik hielp onder andere met de promotie van het project. Het is leuk dat ze toch een bepaald vertrouwen in me hebben. Dat hielp mij om op het proces te vertrouwen.' Gaandeweg kreeg Timo dan ook grip op het project: 'Toen de solenoids (tikmotortjes) af waren, dacht ik: dát gaan we dus doen. Ik ben in de geschiedenis van de loods gedoken en we kwamen erachter dat het een fietsdepot is geweest. Moesten we dan geen fietsen gebruiken in de loods? Dat zijn nu steps geworden, waarop we iets hebben gemonteerd waardoor ze geluid maken als je door de loods rijdt.'

Tweedejaars student Job legt uit hoe dat technisch in z'n werk gaat: 'We hebben stukjes metaal aan de spaken vastgemaakt. Aan het frame zit dan een ontvanger. Wanneer dat ijzeren stuk erlangs gaat, geeft dat een soort baseffect. Bezoekers maken uiteindelijk zelf de compositie.' Terwijl Job me rondleidt door de loods, wijst hij naar een ander onderdeel van de installatie: 'Deze ballen gaan we op de pilaren bevestigen. Ze gaan samenwerken met de tikelementen die we op de palen bevestigen. Als twee mensen met hun ene hand zo'n bal vasthouden en met hun andere hand elkaar, is het stroomcircuit rond en maken de verschillende onderdelen connectie. Als persoon ben je een aan- en uitschakelaar. Als mensen met elkaar in verbinding staan, gaat er een stroompje lopen. Op die manier kan alles gaan werken.' 

Job test een van de tikelementen. Het doosje heeft hij zelf ontworpen en gesoldeerd: 'In drie maanden heb ik zes verschillende ontwerpjes gehad. Bloed, zweet en tranen zitten erin. Steeds werkt er iets niet en dan ga je op zoek om het probleem op te lossen.' En hoewel de installatie over twee dagen opent, zijn de laatste kinderziektes er nog niet uit: 'Het is crazy dat je er drie maanden lang mee bezig bent, en dan is het ineens. Als het overmorgen allemaal aan staat, ben ik oké. Maar nu is het nog gewoon spannend.' Hij peutert aan een van de draadjes: 'Ik zet dit er nu nog even op. Als dat goed gaat, kunnen we een testje draaien. Dat is heel spannend. Ik heb het op school allemaal getest, maar hier is het weer anders. Zo zijn het allemaal andere kabels, bijvoorbeeld, waar we dan een beetje zenuwachtig over zijn.' 

Dat Job in zijn kracht staat, is duidelijk zichtbaar. Het vormt een contrast met het afgelopen schooljaar, waarin hij veel afwezig was: 'Het kwam er allemaal niet zo lekker uit. In principe kon ik wel door naar de derde, maar ik had het gevoel dat ik achterliep op de rest van de klas. Toen heb ik gevraagd of ik kon blijven zitten.' Omdat hij zijn stage al heeft gehaald, werd gezocht naar een alternatieve invulling voor deze periode. Connected bood een mooie gelegenheid om, bij wijze van vervangende stage, met zijn vak bezig te zijn: 'Ik vind het technische gedeelte het leukste aspect van het vak. Dus doe ik dit vrijwillig om mijn tijd te vullen. Zeker als het technisch wat diepgaander wordt. Ik ben qua kennis en kunnen echt veel verder dan drie maanden geleden. Ik experimenteer en zoek online veel op. Als ik er niet uitkom kan ik bij mijn docenten terecht.'

Als je de hele dag in je comfort zone zit, leer je minder.

Roeland vindt het fantastisch om Job zo te zien groeien: 'Hij wordt echt uitgedaagd en bevraagd op zijn intelligentie. Hij kwam er als laatste bij maar heeft echt zijn plek gevonden in het geheel.' Als coördinator vindt Roeland het dan ook belangrijk om die kansen te zien: 'En om op die kansen door te gaan. Dingen gaan vaak niet zoals je dacht. Soms pakken mensen hun taak anders op en moet je dat accepteren. Dan komt het later af, ook goed. En op een ander moment zie je iets vets en kun je iemand daarmee in zijn kracht zetten. Dat is een heel leuk proces.' En dat proces is dan ook precies waar het Roeland om gaat: 'We staan weliswaar op een festival en hopelijk komen er zaterdag 800 mensen. Maar stel je voor dat alles misgaat en we niet eens open kunnen, dan hebben we alsnog een mooie run gehad en superveel geleerd.' 

Zo genoot Roeland van de scepsis die Timo aanvankelijk had: 'Timo was heel kritisch. Hij vroeg me hem nog eens te vertellen waarom ik zo nodig naar die loods wilde luisteren. Hij vond: het is interactief en ik wil misschien mezelf horen, niet de loods; ik heb ook een verhaal. Die kritiek vind ik heel leuk, dat is de weerstand die ik zoek. Van daaruit ga ik aan de slag met ze. Toen Timo zei dat we iets met fietsen moesten omdat het een fietsdepot is geweest, raakte ik geïnspireerd. Het heeft me dusdanig getriggerd dat ik 's avonds thuis op de bank een idee kreeg. Toen heb ik een fiets uit de schuur gehaald en heb ik er een gitaarelement op gesoldeerd. Toen ben ik gewoon gaan luisteren: wat doet dit?' 

'Als je de hele dag in je comfort zone zit, leer je minder', licht Roeland toe. 'Het is interessant om eerst die weerstand op te zoeken en daarna de ideeën die wij allemaal hebben, ikzelf ook, te bevragen. Dat vind ik dus heel mooi in onderwijs, dat je dus kunt bevragen. Naar een loods luisteren is iets wat je niet iedere dag doet. Maar wat is eigenlijk de reden dat wij onszelf zo op de voorgrond zetten en niet perse heel goed naar de ander luisteren, nog minder goed naar een dier luisteren, en het is al helemaal absurd om te gaan luisteren naar een loods. Wat is de reden dat wij onszelf hier en de ander daar positioneren? Bevragen zonder oordeel: waarom doen we dat? En ik heb zelf geleerd dat er veel voor te zeggen is om naar de ander te luisteren, want inderdaad, mensen komen met toffe inbreng. Daar wil je wat mee. Dus ik probeer studenten uit te dagen om dat soort vragen te stellen. En in dat ongemak daar, daar leren we veel. Op de vraag wat de boom ze vertelde, kwamen mooie antwoorden. Zelf heb ik dan ook vooroordelen over mijn studenten. Er komen net nieuwe eerstejaars binnen en ik schat dan in dat zij dit heel ingewikkeld vinden. Er schuilen mooie leerkansen in dat ongemak.'

Als je zelf dingen gaat bouwen, frustreert dat soms omdat dingen niet meteen werken. Als je daar doorheen bent, ben je extra trots.

In het enthousiasme van Job ziet Roeland overeenkomsten met zijn eigen leerproces: 'Af en toe vind je niet helemaal de aansluiting bij een plek. Dat kan best wel knagen. En dan opent er iemand een ander deurtje en daar zit dan opeens een vreemde wereld waar veel te ontdekken valt. Als je zelf dingen gaat bouwen, frustreert dat soms omdat dingen niet meteen werken. Als je daar doorheen bent, ben je extra trots. Je creëert iets wat nog niet bestond. Je ziet de verbazing van mensen die hier op een step rondrijden. Die optelsom kan ervoor zorgen dat iemand op zijn plek zit. Het is die verbeelding waarmee je aan de slag gaat. De ene student heeft dat meer nodig en de andere student is de pragmaticus die zegt: geef mij maar een podium waar een paar lampen boven hangen en ik doe wat er van me gevraagd wordt. Die student moet ook zijn ding kunnen doen. Wat voor de een werkt, werkt niet per se altijd voor de ander.' 

En nu we het toch over verbeelding hebben: Roeland ziet wel voor zich waar hij naartoe wil als docent en studiecoördinator. 'Ik wil een plek creëren waarin mensen - zowel mijn collega's als de studenten - vrij zijn om te leren, zonder dat ik dus voor hen bepaal hoe ze dat doen. Alles wat ik al doe draagt daaraan bij, maar het is helemaal mooi als ik ook zelf vrij ben om te leren. En hoewel ik veel leer van mijn werk, heb ik toch het gevoel gehad dat we schooltje aan het spelen waren. Er was namelijk een school, ik kwam daar werken, speelde het spel mee en dat werkt hartstikke goed. Daar mogen we trots op zijn. We hebben een mooie opleiding, fantastische collega's en fantastische studenten. Iedereen ontwikkelt zich. We lopen tegen dingen aan, maar die lossen we samen op. We doen dat goed. Maar stel; als je echt teruggaat naar wat leren is en wat voor mij het onderwijs van waarde maakt, worden dan wel alle boxes aangevinkt binnen de school die er al bestond? Of mis ik iets wat nog toegevoegd mag worden? Dat heb ik willen doen door iets van mezelf in te brengen.' 

Terwijl Roeland snel nog even een telefoontje van een collega opneemt voordat hij op de bakfiets springt om – net op tijd – zijn kinderen van school te halen, neem ik nog een kijkje bij Job. Hij heeft de solenoid inmiddels aangesloten en is klaar om 'm te testen. Ik stel mij als proefkonijn op. Met mijn ene hand pak ik de bal vast en met de andere Jobs hand. Het motortje begint te tikken en ik bespeur een glimlach op Jobs gezicht. 'Dit moet ik even aan Roeland vertellen', verexcuseert hij zich, 'want dan hoeft hij zich daar geen zorgen meer om te maken.' Met bakfiets en al komt Roeland snel nog even kijken. Een mooier slotbeeld had ik me als redacteur niet kunnen wensen. Het motortje tikt; een doorbraak in het op tijd werkend krijgen van de installatie. En daar zitten ze, Job en Roeland, hand in hand.

Bekijk hier de aftermovie van het project: