'Ik weet het niet': Waarom is dit simpele en op het oog domme antwoord zo'n belangrijke boodschap voor het onderwijs?

14 februari 2016

'I don't know', is het antwoord van de Dalai Lama aan een meisje dat hem vraagt wat de wereld verwacht van de jeugd. Hij zal het later nog een paar maal zeggen. Waarom is dit simpele en op het oog domme antwoord zo'n belangrijke boodschap voor het onderwijs? Dick van der Wateren verdiept zich in de eindigheid van een vast antwoord en de kracht van je eigen vragen stellen, je eigen antwoorden zoeken. 'Als wij vinden dat kritisch denken en creativiteit tot de leerdoelen van ons onderwijs horen, moeten we consequent zijn en daarvoor ook ruimte maken in onze lessen.' 

'Ik weet het niet.' Dit schijnbaar banale antwoord is een van de gedachten die ik meeneem van het bezoek van de Dalai Lama.

De Dalai Lama was in mei 2014 in Nederland als hoofdgast op het onderwijssymposium in Rotterdam, "Education of the Heart". Het symposium draaide om de waarden 'Wholeness', 'Relationship' en 'Responsibility' als uitgangspunten voor onderwijs in deze tijd. Het gaat in het onderwijs om meer dan alleen meetbare waarden. Je kunt zelfs stellen dat wat werkelijk belangrijk is, niet meetbaar is.

Uit de veelheid van die dag wil ik een boodschap halen die mij diep raakte.

I don't know

Waarom is dit simpele en op het oog domme antwoord zo'n belangrijke boodschap voor het onderwijs?
Wij leraren zijn snel geneigd een uitgebreid antwoord te geven op een vraag van een leerling. Leerlingen verwachten van ons antwoorden, maar je kunt je afvragen of dat altijd een goed idee is.

Waarom is het vaak beter om te zeggen: 'Ik weet het niet'?

In de eerste plaats weet ik niet alles en pretenderen dat ik wel alle antwoorden heb op vragen van mijn leerlingen, maakt me eerder zwakker dan sterker. Ze hebben snel door of ik hen afscheep met een half antwoord en zullen dan niet snel geneigd zijn om mij nog eens vragen te stellen over dingen die voor hen belangrijk zijn.

Als ik het niet weet, biedt ons dat de unieke mogelijkheid om samen op zoek te gaan naar een antwoord. Daar worden we allemaal wijzer van. Meestal ontdekken we dan dat een antwoord tot weer nieuwe vragen leidt, waardoor we nog meer kunnen leren. Het hoort tot de meest verrijkende en plezierige ervaringen die ik als docent heb.

Leerlingen willen graag weten wat het 'goede antwoord' is. Maar bestaat er wel zoiets als het 'goede antwoord'? Ian Gilbert, een van de sprekers, deed met de deelnemers aan het symposium een paar denkoefeningen, die hij 'Thunks' noemt. Hier een voorbeeld:

Wat is groter, A) de ziel van een pasgeboren baby of B) de ziel van een bejaarde?

Die vraag leidde tot levendige discussies in de zaal en het was niet verrassend dat de online stemming ongeveer 50-50 eindigde. Deze en andere vragen hebben niet één goed antwoord en zetten aan tot nadenken. Zie ook zijn website. Ook op andere terreinen dan dit soort levensvragen zou ik 'Thunks' kunnen bedenken. Het kan ook mijn lessen in een 'hard' vak als natuurkunde verrijken.

Think more

Een antwoord kan het einde zijn van een denkproces. Niet voor niets zei de Dalai Lama: "Think more." Citotoetsen en eindexamens, hoe belangrijk ook, zijn vaak weinig meer dan testen van aangeleerde truuks. De kwaliteit van het denkproces of de creativiteit beoordelen is veel moeilijker en in elk geval niet op deze manier meetbaar. Als wij vinden dat kritisch denken en creativiteit tot de leerdoelen van ons onderwijs horen, moeten we consequent zijn en daarvoor ook ruimte maken in onze lessen. Toetsen en examens (en de training ervoor) mogen die dan niet in de weg staan.

"Think more" betekent ook: zoek je eigen weg, maak je niet afhankelijk van je leraar, stel je eigen vragen. Dat is wat leerlingen onafhankelijk maakt, hen leert nadenken, autonoom maakt. Het is bekend dat autonomie voor leerlingen de sleutel is tot motivatie. Hoe meer autonomie leerlingen hebben in mijn lessen, hoe meer ze gemotiveerd zijn om te leren.

Geen antwoord geven op vragen van leerlingen maakt dat niet ik als leraar hard moet werken, maar mijn leerlingen. Zie het boek van Smith en Gilbert, The Lazy Teacher’s Handbook. Mijn leerlingen vinden dat niet altijd leuk, maar uiteindelijk leren ze daar meer van dan wanneer ik alles voorkauw.

Als zelfs iemand als de Dalai Lama, die zijn hele leven heeft gestudeerd en nagedacht, kan zeggen: 'I don't know,' moet ik dat ook durven. Durven toegeven dat ik niet alle antwoorden weet, erkennen dat niet alle vragen maar een antwoord hebben en vertrouwen hebben in de mogelijkheden van mijn leerlingen om over vragen na te denken.

Dat is de les van de Dalai Lama aan mij.

Verder lezen

The Dalai Lama Center for Peace and Education: Educate the Heart

Ian Gilbert is co-auteur van 'The Lazy Teacher’s Handbook: How your students learn more when you teach less,' een boek dat ik iedere docent aanbeveel. Link.

Over leerlingen leren (of stimuleren) vragen te stellen:
The Right Question Institute, waar ook veel lesmateriaal te vinden is en informatie over het boek:
Dan Rothstein & Luz Santana, 2011. Make Just One Change: Teach Students to Ask Their Own Questions. Harvard Education Press, 184 pp.

Over autonomie en motivatie schreef ik voor het Blogcollectief Onderzoek Onderwijs:
Motivatie is ons werk
Geef leerlingen autonomie
En over creativiteit:
Welke rol speelt creativiteit in de les?

Dick van der Wateren is docent op het Eerste Christelijk Lyceum in Haarlem. Daarnaast heeft hij jarenlange ervaring als wetenschapper (geologisch onderzoek o.a. in Antarctica en Afrika) en wetenschapsvoorlichter. Van der Wateren is betrokken bij The Crowd en was een van de initiatiefnemers van het eerste EdCampN en is onderdeel van het blogcollectief OnderzoekOnderwijs.