'Ik denk dat we als docenten de leerlingen nét zo goed moeten verstoren, als dat de leerlingen onze les soms verstoren'

22 augustus 2015

De eigenheid van jongeren - hun kwetsbaarheid en sociale gevoel  - is datgene waar elke docent enthousiast van wordt. De ervaring is dat plekken waar we in het onderwijs hierop aansturen erg schaars zijn. Eigenlijk altijd tijdens de zogenaamde pauzes of na schooltijd. Je zou kunnen zeggen: daar waar het onderwijs stopt te onderwijzen. Filosoof Simon Verwer rolt wat denkrichtingen uit om deze plekken te vermenigvuldigen. Zijn blog: 'Ik denk dat we als docenten de leerlingen nét zo goed moeten verstoren, als dat de leerlingen onze les soms verstoren.'

Op basis van bekende filosofen kan worden nagedacht over het onderwijs. Het levert meestal geen kant en klare antwoorden op: vaker ontstaan juist nieuwe vragen of levert het ideeen op om in de praktijk net op een andere manier te werken. Of leert het ons simpelweg anders naar de praktijk te kijken. De Denkfiguren gaven de afgelopen tijd workshops aan excellente beginnende docenten HAVO/VWO, ervaren docenten uit het VMBO en spraken met vernieuwende leiders uit het onderwijs van morgen. In deze workshops was er een grote bereidwilligheid om na te denken over moeilijke onderwijsvraagstuken. Nog meer zichtbaar was de passie voor jongeren. Uit de weerslag hieronder zal dit blijken – en schets ik de in de workshop besproken denkrichtingen waarbinnen de docenten aangeven de komende tijd te gaan experimenteren.

De dubbelzinnigheid van de jeugd

De jeugd is niet enkel jong, onvolwassen, nog niet in staat doordachte keuzes te maken of simpelweg met gebrek aan levenservaring. De jeugd is ook creatief in die zin dat ze een nieuwe wereld zullen creeren terwijl ze opgroeien, voorlopers dus, innovatoren, ondernemers. Wanneer je met jeugdigen werkt, of op een of andere manier bij de opvoeding betrokken bent, zul je deze twee kanten van de jeugd moeten aanspreken. Hierom bied je enerzijds bescherming, veiligheid en noodzakelijke structuur, maar zul je er tegelijkertijd goed aan doen om de jongeren niet onnodig te beperken, ze ruimte te geven om op hun eigen manier nieuwe situaties eigen te maken en ze continue uit te nodigen om vooral niet klakkeloos bestaande oplossingen voor waar aan te nemen.

Geen nieuw inzicht overigens, Hannah Arendt wees ons hier lang geleden al op in haar eigen woorden.

De grootste uitdaging

Grofweg zou je kunnen stellen dat dit laatste (het ruimte geven aan de eigenheid van jongeren) voor docenten de grootste uitdaging is binnen het onderwijs, maar tegelijkertijd ook precies datgene waar elke docent enthousiast van wordt. Als je aan docenten vraagt wat de grote voorbeelden zijn van positief opvallende jeugdigen, dan wordt over het algemeen juist verwezen jongeren die eruit springen vanwege hun eigenheid, openheid of kwetsbaarheid en hun vaak verbazingwekkend nuchtere eenvoud waarmee ze (vaak sociale) situaties weten aan te voelen en tot een oplossing weten te komen.

Denkt u mee: wat was de laatste keer dat u positief geraakt werd door een leerling? Wat gebeurde er? Of liever: waardoor werd u zo geraakt? Komt het overeen met het hierboven geschetste?

Als je vervolgens doorvraagt naar de plaats waar dit gebeurde, krijg je meteen zicht op de uitdaging die erbij hoort. De ervaring is dat plekken waar we in het onderwijs aansturen op deze eigenheid, kwetsbaarheid of sociaal gevoel, erg schaars zijn. Eigenlijk altijd vind dit plaats tijdens de zogenaamde pauzes of na schooltijd. Je zou kunnen zeggen: daar waar het onderwijs even stopt te onderwijzen. Op de momenten waarop het lesgeven even stopt en de leerlingen de ruimte krijgen om naar een andere klas te lopen, een broodje te eten of met elkaar bij te kletsen. Dat stukje van de schooldag waarbij de leerlingen zelf mogen weten hoe ze dit invullen, waarbij er juist geen docent vertelt wat er moet gebeuren. Plekken waar de leerling bepalend is.

Vermenigvuldiging van deze plekken

Hieronder een aantal mogelijkheden om deze plekken te vermenigvuldigen. Een uitbouwen van de plekken waar leerlingen bepalend zijn en waar leerlingen de kans krijgen om het door docenten zo gewaarde gedrag te laten zien. Geen simpele antwoorden maar denkrichtingen. Om vervolgens mee te gaan experimenteren.

Hebben schoolfeestjes niets met lesgeven te maken? O ja zeker wel!

Een eerste plek: Het enige opvallende moment waarop de leerlingen ontzettend gemotiveerd, met veel eigen inbreng en actief zijn binnen school is tijdens een schoolfeest. Een schoolfeest is juist zo’n plek waar we op school alle ruimte bieden aan eigenheid, openheid en sociaal gevoel. Juist een plek waar jongeren zelf ontdekken. Waar de docent niet de rol heeft van uitlegger, maar hooguit de leerlingen prikkelt om mee te doen. Vaker en op kleine schaal zijn schoolfeestjes nodig, waarbij docenten aan de zijlijn staan en leerlingen elkaar opzoeken om uit hun dak te gaan. Hebben schoolfeestjes niets met lesgeven te maken? O ja zeker wel!

Een andere denkrichting: Ik ken geen docent die het niet kan waarderen dat zijn les af en toe wordt verstoord. Niet zo verstoord dat er helemaal niets meer te beginnen is met de leerlingen, maar wel als er een korte onderbreking is waarbij de leerlingen je verbazen met onverwachte inbreng.

Lees verder

Simon Verwer  is docent op het Hyperion Lyceum in Amsterdam. Hij vormt - met Eke Rebergen - een duo Denkfiguren en blogt zowel onder die naam, als op zijn eigen blog Onderwijsfilosofie.