'Ik, de leraar. Ik, de leerling. Wij, de klas. Dit manifest is allesbehalve navelstaarderij'

4 december 2013

Zondagmorgen, in bed. VO-docente Inge Spaander is net klaar met het voorbereiden van een les. Ze leest ‘Ik de leraar’. De schrijver, Marcel van Herpen, zegt veel in dit kleine boekje. Hij onderbouwt zijn manifest, want dat is het  boek, met voorbeelden en theorie. 'Voor mij is zijn manifest in twee woorden samen te vatten: professionaliseer en personaliseer. Professionaliseer je handelen door je bewust te zijn van je doel, je gereedschap en je leerlingen. Personaliseer door jezelf te zijn en de leerlingen echt te zien. Durf jezelf mee te brengen en neem verantwoordelijkheid voor gemaakte keuzes.' Haar blog: 'Dit boek is juist allesbehalve navelstaarderij.'

‘Ik de leraar’. De titel zou op navelstaarderij kunnen duiden. De leraar centraal. En in feite is dat ook precies de beweging die steeds minder sluimerend gaande is in onderwijsland. De leraar weer centraal binnen het vormgeven aan ons onderwijs. Niet de politiek, de beleidsmakers, het Cito of de kerndoelen.  En daarmee is dit boek juist alles behalve navelstaarderij.  Van Herpen roept op tot het loskomen van de navelstreng en het vinden van je eigen voeding. Welke pedagogische opdracht heb jij jezelf meegegeven? En hoe past die opdracht binnen dat wat je doet? Leg je je neer bij een omgeving die jij niet hebt gevormd en niet zo had willen vormen, of vind je je eigen weg binnen de taak die je jezelf hebt gegeven?

Tussen mijn groene lakens denk ik na over mijn eigen pedagogische opdracht. Mijn pedagogische opdracht is om leerlingen hun eigen opdracht te laten vinden en vorm te geven. Leven doe je in contact. In contact met jezelf, de ander, de geschiedenis en de toekomst. Voor mij is onderwijs daarom iets persoonlijks. Ik kan mijn pedagogische opdracht alleen vervullen als ik mezelf meebreng. Alleen dan maak ik verbinding met mijn leerlingen en de groep.

De vaklessen die ik geef dienen een doel: mijn leerlingen de kennis geven die ze nodig hebben in het leven en de mogelijkheid om de weg te volgen die ze voor zichzelf uit te stippelen. Daar is een diploma voor nodig. Belangrijk en leuk om te doen, die lessen geven. Het is te gek om doelgericht bezig te zijn met kennisoverdracht en leerlingen de kennis zien innemen. Maar veel leuker is het nog om te zien wat ze met die kennis doen. Toetsen halen, ja. Natuurlijk.  Veel belangrijker,  ik zie ze verbindingen leggen met hun omgeving, hun wensen en hun eerder opgedane kennis. Ik zie ze ervaringen uitwisselen en van elkaar leren. Dat maakt dat vaklessen echt voldoening geven.

In die verbinding vinden zij zichzelf steeds verder uit

In de andere uren begeleid ik mijn leerlingen bij het werken aan hun projecten en de opdrachten die bij vakken horen. We eten samen, praten over dat wat er gebeurt en lachen wat af. Soms moeten er ruzies worden opgelost of bespreken we studieproblemen. Ik vertel over mijn dromen, mijn geschiedenis en mijn kennis en zij delen die van hen met mij en de groep. In die verbinding vinden zij zichzelf steeds verder uit. Vinden ze de behoefte om een diploma te halen, te ontdekken en te presteren. Soms is het zoeken, zo samen. Geef ik te veel vrijheid, of steeds vaker, juist te weinig. We tasten elkaar constant af. Ik ben onderdeel van de groep, mijn stoel wordt onder mijn kont weggestolen en er worden groentestickers op mijn rug geplakt, en tegelijkertijd ben ik het stuur. Een spannende taak.

In mijn lokaal zijn de ogen lang niet altijd op mij gericht. En toch ben ik een voorbeeld. Ik heb het allemaal al een keer gedaan en daar willen ze van leren. En dat ik het soms ook niet weet, juist dat doet ze goed. Soms is het hard werken. Ik kijk, luister en maak continu contact met mezelf en dat wat er gebeurt. Intuïtie en kennis zijn mijn middelen. Op andere  dagen lijkt alleen mijn aanwezigheid al genoeg. Dan vraag ik me af wat ik eigenlijk nog kan doen. Ze doen het allemaal zelf.

Totdat de leerlingen een toets moeten maken. Aan mijn tafel zitten vier leerlingen steunend te werken. De twee stoerste jongemannen en twee puberende blonde meiden. We hebben net geluncht en mijn buik verwerkt de tosti’s luidruchtig. Ze gniffelen zacht. ‘Begint het weer?’ Het overkomt me vaker. Hoe het komt weet ik niet, maar het is wel vervelend. Ik wil de leerlingen niet storen. Als mijn buik weer piepend een geweersalvo het lokaal inwerpt, zegt een van de jongens: ‘Dat is gewoon jouw buik die ons aanmoedigt’. En dat is eigenlijk precies wat ik probeer te doen: ik moedig aan.  

Het boek is uit. Ik open mijn mail en zie de eindverslagen van leerlingen binnenstromen. De afgelopen weken waren drukke weken voor collega’s en leerlingen: eindpresentaties. Een spannende periode: je legt verantwoordelijkheid af voor je leren in de weken daarvoor en wordt bevraagd door ouders, docenten en leerlingen. De presentaties zijn bedoeld om leerlingen de ruimte te geven om te laten zien wat ze hebben geleerd, hoe ze hun doelen bereiken en wat ze willen veranderen.

Professionaliseren en personaliseren.
Als je dat als docent kunt doen, kunnen de leerlingen ook.

Ouders, medeleerlingen en docenten luisteren, stellen vragen, participeren en observeren. Mooie momenten zijn er vaak. Omdat een leerling een prachtig verhaal kan houden over een onderwerp dat onderzocht is, of omdat er uitgebreid wordt gesproken over dingen die anders zouden moeten. Er ontstaat een gesprek tussen ouders, leerlingen en docenten, waar vaak ruimte is het onderwijs te evalueren. Lange dagen maken de docenten in deze weken.

Op de laatste dag loop ik na een geschiedenisles vermoeid het lokaal in. Nog drie presentaties te gaan. Ouders en leerlingen zitten al klaar. Een van de ouders vertelt dat haar dochter het zo druk heeft. Huiswerk,  een eigen presentatie en dan ook nog kijken bij de presentaties van medeleerlingen.  Haar dochter reageert: ‘Ach, het is wel druk, maar ik vind het ook altijd zo gezellig, die eindpresentaties. We zijn lekker veel samen en daarna weet je weer hoe je verder moet.’

Professionaliseren en personaliseren. Als je dat als docent kunt doen, kunnen de leerlingen ook. En dat is precies wat ik ze mee wil geven. Durf jezelf neer te zetten in het leven, durf te voelen, maar durf vooral ook professioneel naar jezelf te kijken. Dat is mijn voeding en daar borrelt mijn buik van.

Ik, de leraar. Ik, de leerling. Wij, de klas.

 

Inge Spaander is docente aan het Kastanje College, een van de scholen die het Big Picture-concept in 2009 heeft geadopteerd. Meer over op de website van de school .

Kastanje College
Kastanjedal 2
3142 AP Maassluis

Bestellen 'IK, de Leraar'

Achter deze link is het boek 'Ik, de Leraar'  te bestellen. Voor 18 euro. Het is de tweede uitgave van hetkind, na Levenslessen van Meester Kanamori.