Hoge werkdruk in het onderwijs: ‘Het lijkt wel met de schepping meegegeven, terwijl het onze eigen constructie is.’ Een voorstel.

4 oktober 2017

OPINIE - Luc Stevens spreekt zich uit in de Nationale Onderwijsweek, aan de vooravond van de landelijke stakingsdag in het PO. ‘Discussie over het salaris is hier niet op zijn plaats, maar ik sta graag nog even stil bij de ervaren hoge werkdruk.’ Daarom nog één keer: het onderwijs loopt vast op de manier waarop wij het zelf organiseren. Zijn voorstel.

De inmiddels vertrouwde onderwijsweek heeft dit jaar een dubbel perspectief: een inhoudelijk en een politiek. Er is niet alleen de gebruikelijke aandacht voor ontwikkelingen in het onderwijswerk en voor de lerarenprofessie, maar ook voor het salaris en voor de ervaren werkdruk in het basisonderwijs, voor het ongenoegen en de boosheid daar. Maximale media aandacht voor het onderwijs, dat wel, maar met de verkeerde nasmaak: onderwijs is onevenredig zwaar werk en slecht betaald. Daar gaan we weer.

Discussie over het salaris is hier niet op zijn plaats, maar we willen wel even stilstaan bij de ervaren hoge werkdruk. Deze heeft namelijk te maken met een omstandigheid die men morgen kan veranderen: onderwijs als een proces dat vrijwel volledig is gestandaardiseerd, dat dus alleen geschikt is voor de leerlingen die aan de verwachtingen van dat systeem voldoen.

Passend onderwijs vraagt dat ook andere leerlingen mee mogen doen, of beter nog, dat alle leerlingen een passend onderwijsaanbod krijgen. Het probleem is dat dat per definitie niet mogelijk is in een systeem dat vraagt dat in principe alle kinderen van een bepaalde leeftijd in dezelfde tijd, langs dezelfde weg dezelfde doelen halen. Zoiets verhoogt niet alleen de werkdruk voor leraren, maar ook voor de zeer vele leerlingen die het te snel of te langzaam gaat en die daardoor onderpresteren.

Voor de leerlingen die wel aan de verwachtingen voldoen is er dus al geen passend onderwijs, laat staan voor de leerlingen met hulpvragen die wat meer aandacht en expertise vragen.

De grote vraag blijft hoe een onderwijssysteem dat aantoonbaar inefficiënt en ineffectief is doordat het consequent geen rekening houdt met de grote verschillen tussen leerlingen in talent, tempo en temperament, hoe is het mogelijk dat een systeem dat aldus elk jaar opnieuw dezelfde problemen creëert, zich moeiteloos kan handhaven, zelfs bij ook aantoonbaar toenemende diversiteit van leerlingen? Het lijkt wel met de schepping meegegeven, terwijl het onze eigen constructie is.

Laten we de krachten die dit bewerkstelligen benoemen en een einde proberen te maken aan de al decennia durende impasse in de ontwikkeling van gewoon onderwijs voor zoveel mogelijk kinderen. Het project ‘Zorgverbreding’ uit de jaren tachtig, het project Weer Samen Naar School uit de jaren negentig en nu dan Passend Onderwijs, alle drie zijn vastgelopen op de manier waarop wij onderwijs organiseren: een diversiteit aan leerlingen homogeen groeperen en daarbinnen normatief beoordelen. Als die diversiteit groter wordt neemt dus ook de spanning in de school toe. Daar wil je als leraar geen onrustige of langzaam lerende kinderen bij hebben.

Anders organiseren? Een voorstel. Laat om te beginnen de tijd in de school los. Geef leerlingen de tijd die ze nodig hebben, niet meer en niet minder, dan valt er al heel wat druk van de ketel. Laat leerlingen doen wat ze kunnen, niet wat ze zouden ‘moeten’. In onderzoekersjargon: laat de variabele tijd van een onafhankelijke variabele een afhankelijke worden.

In ons land zijn er voldoende voorbeelden van basisscholen die hier ervaring mee hebben en die laten zien dat het kán. Zullen we deze scholen in het programma van de onderwijsweek 2018 opnemen en laten zien hoe onaangename werkdruk vermeden kan worden door je onderwijs anders te organiseren en, daarmee samengaand, je leerlingen meer eigen verantwoordelijkheid te geven?

In dat geval zal er mogelijk over het salaris nog gesteggeld worden, maar komt onderwijs in ieder geval zelfbewuster en vitaler naar buiten, niet als een domein waar je niet werken wil.

Luc Stevens is founding father van stichting NIVOZ dat leraren en schoolleiders sterkt in de uitvoering van hun pedagogische opdracht. Hij is emeritus hoogleraar orthopedagogiek aan de Universiteit Utrecht.