Hij of zij is niet alleen leerkracht, maar leert de leerlingen ook belangrijke waarden en omgangsvormen

7 april 2016

Onderwijsbegeleider Loes Hubertus is een aantal maanden in Dubai, de Verenigde Arabische Emiraten (VAE). En natuurlijk wist zij al wel van de cultuurverschillen die er tussen dat land en Nederland zijn. Maar nu ze daar een poos is, kan ze veel duidelijker en heel beeldend benoemen hoe opvoeding in de VAE verschilt van hier. ‘It takes a village to raise a child’ bijvoorbeeld is daar nog echt van betekenis. Alle volwassenen om een kind heen hebben en krijgen de autoriteit om een kind te corrigeren als ze dat nodig achten. Leerkrachten worden in de VAE enorm gewaardeerd. Zij leren de kinderen belangrijke waarden en omgangsvormen en hebben dus een enorm belangrijke rol. Kijk via Loes mee in het leven van de kinderen Salem (10) en Obaid (2).

Het gedrag van kinderen wordt dikwijls verklaard door een combinatie van ‘nature’ en ‘nurture’: de aard van het kind en hoe hij of zij wordt opgevoed. Maar ook de omgeving (het land, de stad of het dorp) spelen een rol. De omgevingsfactoren zijn net als nature en nurture van invloed op de ontwikkeling van het kind. Alle factoren samen vormen een soort systeem waarbinnen het kind functioneert: vaak kun je de factoren niet los van elkaar zien.

Bij andere culturen zien we de verschillen in het systeem vaak aan de oppervlakte: het klasgenootje van je zoon dat geen varkensvlees mag eten, het vriendinnetje van je dochter die les krijgt uit de Koran. Maar hoe vormt die set aan omgevingsfactoren een systeem dat verder gaat dan wat aan de oppervlakte waarneembaar is en waaraan normen, waarden en overtuigingen ten grondslag liggen?

Voor deze blog neem ik je mee in de wereld van het Emirati-kind. Sinds een aantal jaren verblijf ik geregeld bij een vriendin uit Dubai en haar familie.

De familie
Afgelopen weekend zijn we met de familie een weekendje naar Abu Dhabi geweest: mijn vriendin, haar moeder, drie zussen, twee broers en het zoontje (2) van haar zus. Hoewel het duidelijk is wie de moeder van de tweejarige Obaid is, lijkt het alsof iedereen in de familie het jongetje een beetje opvoed. Ook Salem (10) wordt door zowel zijn moeder als zijn broers en zussen ‘aan de hand genomen’ als dat nodig is.

Salem rijdt met mijn vriendin en mij van Dubai naar Abu Dhabi. Hij vindt het leuk om met ons mee te rijden en even alle aandacht te krijgen, zonder dat hij die hoeft te delen met zijn andere broers en zussen. We luisteren naar zijn favoriete muziek en zingen luidkeels mee. Hij praat honderduit over muziek, sport en wat hij allemaal weet. Hij is trots dat hij zo goed Engels spreekt. Wanneer mijn vriendin en ik iets willen bespreken en hij maar blijft doorpraten en zingen laat ze hem weten dat het genoeg is. Eén keer, hooguit twee keer. Wat mij opvalt is dat er een duidelijke autoriteit is. Je voelt aan alles dat hij zijn plaats weet. Als we aankomen geeft hij mijn vriendin en mij spontaan een kus op ons hoofd en bedankt ons voor de gezellige rit.

Even later zitten we in een restaurant koffie te drinken en taart te eten. Obaid loopt op groepje kinderen van een andere familie af. Ze zijn met ballonnen aan het spelen en vieren een verjaardag. Salem blijft bij zijn kleine broertje in de buurt en ze mengen zich moeiteloos bij de vreemde kinderen op het feestje. Samen spelen ze alsof ze elkaar al jaren kennen. Het is duidelijk een cultuur van samenleven.

Nee is nee
Even later komt Salem met Obaid op zijn arm weer bij ons zitten. Salem houdt van lekker eten, maar als hij 2 taartjes op heeft zegt mijn vriendin tegen hem: ‘khalas’ , wat in deze context ‘genoeg’ betekent. Nee is nee en hoewel Salem natuurlijk wat probeert te drammen luistert hij naar zijn zus.

Mijn vriendin vertelt hierover: Het zijn bij ons niet alleen de ouders die verantwoordelijk zijn voor de opvoeding van een kind. De hele familie en zelfs anderen spelen een rol. Als kinderen iets doen wat niet door de beugel kan dan vinden ouders het in onze cultuur alleen maar goed dat iemand hun kind corrigeert.

Salem heeft er duidelijk lol in om zijn oudere broers en zussen de schuttingtaal te laten horen die hij in videogames, films en van vrienden heeft gehoord. Hoewel ze er een beetje om moeten lachen wordt hij hierin gecorrigeerd. Echt vervelend lijkt hij een beetje ‘tegenstand’ niet te vinden en geef hem eens ongelijk: ondeugend zijn bestaat bij de gratie van autoriteit. Hoe kun je ondeugend zijn als alles mag? De lol zit hem er juist in dat je dingen uitprobeert, en nog een beetje meer, totdat je wordt gecorrigeerd. En later probeer je het weer. Maar wat als die correctie ontbreekt? Dan volgt geen ongebreidelde lol, maar het haalt de angel uit het ondeugend kunnen zijn en in wezen uit het kind kunnen zijn.

Ik vind het leuk om Salem bezig te zien en het herinnert mij aan mijn eigen jeugd waarin ik de grootste lol beleefde aan teksten verzinnen die niet gepast waren, met vriendinnetjes plannetjes bedenken en tijdens vakanties op bungalowparken maakten mijn broer en ik er een sport van om in de hotellobby honderden informatiefolders ongezien mee te nemen, totdat ze er geen meer hadden. Dan fietsten we met overvolle tassen hard door het bungalowpark, vol adrenaline. Het was geen stelen, maar het getuigt natuurlijk niet van veel fatsoen. En juist dat besef dat het eigenlijk niet kan, het ondeugende, is zo des kinds.

Autoriteit
Toch vraag ik me af hoe meerdere personen verantwoordelijk kunnen zijn voor de opvoeding van het kind? Hoe zorg je ervoor dat de autoriteit gedeeld wordt en dat men het in grote lijnen met elkaar eens is?

Ik herinner mij een lezing van Paul Verhaeghe die sprak over horizontale autoriteit. Hij zei hierover:

‘Tegenwoordig is de opvoeding van de kinderen veel meer komen te liggen bij een groep. Kinderen verblijven doordeweeks bij verschillende opvoeders: opa en oma, de andere opa en oma en het kinderdagverblijf. Dit kan goed werken, mits de groep samenwerkt. Primair ligt de autoriteit bij de ouders. Zij zijn hoofdverantwoordelijk voor het kind. Wanneer het kind echter bij anderen verblijft is het belangrijk dat hen autoriteit wordt verleend en vooral dat er afspraken worden gemaakt over welke basisregels er gelden’.

De aanwezigen in de zaal vroegen zich destijds af hoe en of dit in de praktijk werkt. En daar hebben ze een punt. In mijn Nederlandse omgeving zie ik vaak dat andere personen dan de ouders niet echt een opvoedende taak hebben en dat het toch wat gevoelig ligt als zij het kind van een ander corrigeren.

Ik vraag aan mijn vriendin hoe het in hun cultuur werkt; hoe zorgen ouders, familie en leerkrachten ervoor dat ze op één lijn zitten? Om met Paul Verhaeghe te spreken: hoe werkt horizontale autoriteit in de Emirati-cultuur?

Cultuur
Volgens mijn vriendin zijn een aantal aspecten hierbij van invloed: een cultuur waarin ze eraan gewend zijn om samen te leven, de religie die weer verbonden is met de cultuur en het respect voor ouders en ouderen. Dit zijn geen losse aspecten, maar ze zijn allemaal met elkaar verbonden:

“Wat zowel in de cultuur als de religie ligt besloten is het respect dat men heeft voor iemand die ouder is. Dit kan een oudere broer of zus zijn, ouders, grootouders of simpelweg een ouder persoon. Dit wil uiteraard niet zeggen dat men geen respect heeft voor mensen die jonger zijn. Er is sowieso een basis van respect voor ieder ander, maar daarbij komt dat aan een ouder iemand een zekere autoriteit wordt verleend.

Als de grootouders van een kind op een manier met het kind omgaan waarmee de ouders het niet eens zijn, dan zullen ze dit niet zeggen waar het kind bij is. Ze willen hun kind niet het idee geven dat het onbelangrijk is wat opa en oma vinden en ze zullen hen niet afvallen waar het kind bij is. De ouders zullen het meningsverschil later, waar het kind niet bij is, bespreekbaar maken.

De leerkracht
Dan is er nog de rol van de leerkracht. De leerkracht wordt in de Emirati cultuur zeer gewaardeerd. Hij of zij is niet alleen leerkracht, maar leert de leerlingen ook belangrijke waarden en omgangsvormen. Als de leerkracht binnenkomt staan de kinderen op en groeten hem of haar. Dit houdt niet in dat er een heel formeel contact is tussen leerkrachten en leerlingen. Er is natuurlijk ook tijd voor lol, maar er is duidelijkheid over de rol van de leraar en over de momenten waarop er geluisterd dient te worden, zoals tijdens de lessen en wanneer de leerkracht dingen uitlegt. De rol van de leerkracht als kennisoverdrager én rolmodel is ook terug te zien in het overheidssysteem. Zo is er een ministerie van opvoeding en educatie.”

Ik vind het mooi om te zien hoe ze hier een invulling geven aan grote thema’s als opvoeding, autoriteit en samenleven. Het is verrijkend om soms door een andere bril te kijken naar vraagstukken waar alle ouders, opvoeders, leerkrachten en kinderen mee te maken hebben. Een andere cultuur biedt zo’n bril. De kunst is om de juiste sterkte te kiezen: je hoeft het niet met alle waarden in een cultuur eens te zijn om bepaalde aspecten te zien waarvan je kunt leren. Misschien is dat wel één van de belangrijkste lessen voor kinderen: het leven is meestal niet zwart of wit: het is een evenwichtsoefening.