Het ‘oude’ denken: meestal een combinatie van oververantwoordelijkheid en angst

14 september 2017

‘Dit team had al hele stappen gezet: een sterke leeromgeving, meer verantwoordelijkheid voor de kinderen en een goed gefundeerd pedagogisch klimaat.’ Ton van Rijn is als docent Pedagogisch Leiderschap lekker aan de slag met een groep leerkrachten die er van overtuigd is dat heterogene groepen de kinderen zullen gaan helpen met leren. Maar dan ineens komt er een voorstel dat gevoed wordt door oude patronen, en dat zet Ton aan het denken over angst en verantwoordelijkheid.

Omdat ik gezien heb als schoolleider van Wittering.nl, dat we kinderen in heterogene groepen een duidelijke en stimulerende leeromgeving moeten aanbieden en kinderen een grote mate van autonomie gunnen, begeleid ik graag teams die dat ook willen. Dat je dan jezelf als leerkracht constant, en zeker in het begin, tegenkomt maak ik vaak mee. Zo ook op deze school, waar het team er echt voor wil gaan. En toch liggen ingebakken, bijna geautomatiseerde reacties telkens weer op de loer.

Het gebeurde in een nagesprek. De hele dag was ik bezig geweest met het beantwoorden van vragen, het geven van tips aan een team dat er volledig van overtuigd is dat het anders kan en anders moet.

We hadden het er al vaak over gehad: een sterke leeromgeving, meer verantwoordelijkheid voor de kinderen en een goed gefundeerd pedagogisch klimaat. Dit team had al hele stappen gezet.

Toen we gingen nabespreken, kwam er een situatie op tafel waar ik moeite mee had. Ze hadden het verpakt in het woord ‘workshops’, een woord dat veel oproept en ook veel kan voorstellen. Maar in dit geval ging het om workshops met grote groepen eerste-, tweede- of derdejaars, die dus weer bij elkaar waren gezet. Workshops op zich kunnen natuurlijk prima, maar dan in kleine groepjes en kort. En het woord “aanbod” duidelijk onderscheiden van “instructie”. Je instrueert en dan doe je letterlijk iets voor (technieken, routines, vaardigheden). Hoe doe je dat? Je biedt iets aan en praat er met elkaar over zodat je het begrijpt. (inzichten)

‘Wat is dit nou?’, dacht ik bij mezelf. De organisatie, die nu een groot en gevarieerd aanbod had, werd ineens weer ‘klassikaal’ doorbroken, met een gelijk aanbod voor teveel kinderen, tegelijk eten en tegelijk spelen. En dus waren er wéér groepen in deze heterogene organisatie.

Dus ja, waar kwam dat nou vandaan? Juist de situatie waarin jonge kinderen kíezen voor een activiteit, de begeleiding gericht is op processen doorleven en afmaken en op trots zijn op wat je hebt gedaan, om vervolgens weer een nieuwe uitdaging aan te gaan, deze organisatie werd wreed onderbroken door teveel groepsactiviteiten van ook nog zo’n drie kwartier.

Waarom? Wat gaat erin zo’n situatie om in de hoofden van leerkrachten? Waarom toch weer ‘oud denken’, oude ingebakken reacties?

Dit komt vaker voor en het antwoord is meestal een combinatie van oververantwoordelijkheid en angst. Angst om toch maar ‘les’ te geven, waarbij het woord ‘instructie’ de vervanger wordt van het bedoelde spel en de doelen geïntegreerd worden in de hoeken en het spel. Een schijnzekerheid die telkens weer de kop opsteekt.

Dat teruggrijpen naar oud gedrag lijkt veilig, maar is volkomen tegengesteld aan de bedoelingen zoals deze zelfde leerkrachten hem eerder formuleerden en omarmden. Waarom gebeurt dat dan toch? Angst, onzekerheid, doen we het wel goed, ja maar de ouders, inspectie en overheid enz.. Een scala aan ogenschijnlijk begrijpelijke argumenten.

Maar als je ervan overtuigd bent dat alle kinderen verschillend zijn, verschillend leren, op vele niveaus werken en heterogeen gegroepeerd zijn, met o.a. als argument leren van en met elkaar, dan is dat terugvallen zo onlogisch. En toch gebeurt het.

Dus moet je wel erg sterk in je schoenen staan om te handelen naar waar je echt in gelooft, waar je echt voor staat en dat ook nog heel sterk volhouden. Dan heb je een schoolleiding nodig die angst neutraliseert, die twijfel uitbant en samen met je optrekt.

Het blijkt telkens opnieuw dat als je anders doet dan je gewend was onzekerheid en angst weer op de loer liggen, ondanks dat de visie en de uitgangspunten van het werk zo goed zijn neergezet. Onze hersenen zijn geprogrammeerd en het losmaken en opnieuw vervangen van oude patronen door opgedane inzichten blijkt een enorme opgave.

Deze leerkrachten weten het, maar er is telkens een diep ervaren besef voor nodig om het ook in de praktijk te doen. Bewust worden is één, bewust blijven en vasthouden is een andere, hele grote opgave. Volhouden, stug volhouden waar je echt in gelooft. Wij moeten aan de bak!

Ton van Rijn is docent Pedagogisch Leiderschap bij de stichting NIVOZ en daarnaast als begeleider verbonden aan de Coalitie.

Ton van Rijn heeft ruim veertig jaar onderwijservaring, waarvan hij de laatste negen jaar als directeur werkte bij de innovatieve basisschool Wittering.nl in Rosmalen. Met zijn bedrijf Onderwijsgewoondoen.nl adviseert en begeleidt hij scholen die willen kantelen naar een meer kindgerichte benadering van het onderwijs.


Wil je meer weten over Pedagogische Tact? De stichting NIVOZ biedt trajecten aan die zowel in company (voor een school of binnen een stichting) als via open, individuele deelname (open traject) aangeboden worden. Het is ook mogelijk om eerst, helemaal gratis, een middag of avond te komen ‘proeven’ aan pedagogische tact, op onze proeverijen. Lees er meer over op http://nivoz.nl/trajecten/