'Gepersonaliseerd onderwijs. Daar kun je toch geen bezwaar tegen hebben?'

7 juni 2013

Goed onderwijs en gelijke kansen voor elk kind zijn niet alleen fundamentele humanitaire rechten, maar ook een democratische noodzaak. Jelmer Evers houdt een pleidooi om voorzichtig om te springen met deze fundamentele taak. In een serie blogs (drie op een rij) zet hij belangrijke bewegingen in het onderwijs in een bredere context en deelt hij zijn kritische blik  ten aanzien van populaire en aansprekende aannames over leren en onderwijs. In een eerste bijdrage beschrijft hij twee verschillende werkelijkheden achter 'gepersonaliseerd leren'. Zijn waarschuwing: 'De gestandaardiseerde en progressieve onderwijsscholen hebben tegengestelde visies op onderwijs, toch kunnen ze er samen de oorzaak van zijn dat de computerschool werkelijkheid wordt.'

Stel je eens voor een school waar kinderen in een klas van negen kinderen zitten, waar ze volop de ruimte krijgen zichzelf te leren kennen en om uitdagende projecten te doen, in aanraking komen met de kunsten. Maar ook het beste techniek-onderwijs krijgen. Wat een droom niet waar? Het onderwijsideaal. En stel je nou ook eens een school voor waar 50 kinderen voornamelijk in een groot lokaal achter computers zitten om zo door voorgeschreven stof heen te gaan, geheel geautomatiseerd natuurlijk.  Er is een begeleider, een leraar is te duur, die er op toeziet dat alles ordelijk verloopt.  Heel af en toe mogen de kinderen wat anders doen. Maar voor buitenschoolse activiteiten is geen geld. Wat een nachtmerrie. Van utopie naar dystopie.

En toch liggen deze werkelijkheden dichter bij elkaar dan we op het eerste gezicht denken. Ze ontspruiten allebei uit de term “gepersonaliseerd” onderwijs. Onderwijs op maat? Daar kun je toch geen bezwaar tegen hebben? Dat is de droom van vele onderwijsvernieuwers. Genoemde voorbeelden zijn echter geen droom of nachtmerrie, het is de werkelijkheid in Amerika. Het eerste voorbeeld is een elitaire priveschool in New York, onlangs geportretteerd in de New York Times. Het tweede voorbeeld is hard bezig om werkelijkheid te worden, maar dan in een arme achterstandsbuurten.

Die realiteit komt tot stand door een “perfect storm” van een aantal bewegingen in het onderwijs die op dit moment samenkomen, met op de achtergrond de Grote Recessie.

1. Progressieve onderwijsvernieuwing


2. Controle, standaardisering en privatisering


3. Technologische veranderingen en het gebruik van Big Data

Op het eerste gezicht lijkt dat tegenstrijdig. De gestandaardiseerde en progressieve onderwijsscholen hebben tegengestelde visies op onderwijs, toch kunnen ze er samen de oorzaak van zijn dat de computerschool werkelijkheid wordt.  Onderwijsbegrotingen die onder druk staan door de crisis. Technologische verandering zoals, social media en web 2.0 tools, leiden ook tot een disruption op alle onderwijsniveau’s. Big Data schept de illusie dat geadapteerd onderwijs ook voor higher order thinking skills mogelijk is. Waar de crisis en gestandaardiseerde onderwijshervorming als een bedreiging voor goed onderwijs worden gezien, worden progressieve onderwijsvernieuwing, de schier onbegrensde toegang tot technologie en Big Data juist in een positief daglicht gesteld. Maar deze bewegingen opereren niet in een vacuüm. Het gebrek aan diepgang in het onderwijsdebat over juist al deze trends gezamenlijk, vormen samen een giftige mix die publiek toegankelijk onderwijs in gevaar kan brengen.

Zoals altijd lopen de Verenigde Staten hierin voorop. In Nederland zijn veel elementen nog niet aanwezig, maar we hebben ook hier last van de crisis en ook hier is de afgelopen jaren in andere sectoren enorm veel geprivatiseerd. Dat het hier nog niet zo ver is betekent niet dat dat het niet kan komen. In Zweden bijvoorbeeld is privatisering inmiddels ver doorgedrongen, met grote winstmarges voor private partijen, maar betaald met publiek geld.(G. Biesta & Säfström, 2011)

Los van de kwalificatie, de socialisatie en de subjectificatie van het kind heeft onderwijs ook een belangrijk autonoom doel. (G. J. J. Biesta, 2010) Volgens Dewey : “the aim of a democratic society is the production of free human beings associated with one another on terms of equality.” (Wayne Ross, 2004) Goed onderwijs voor ieder kind is een essentiële voorwaarde voor die vrijheid en een goed functionerende democratie.

Dat was ook de grote drijfveer van Horace Mann toen hij openbaar onderwijs voor elk kind in de staat Massachusets wilde invoeren. Zonder  goed onderwijs kunnen burgers niet vrij zijn en niet volwaardig aan het publieke debat deelnemen. Een democratie functioneert alleen als elke burger goed onderwijs heeft genoten. Goed onderwijs en gelijke kansen voor elk kind zijn dus niet alleen fundamentele humanitaire rechten, maar ook een democratische noodzaak. (Wayne Ross, 2004) Dat gaat verder dan alleen de socialiserende taak van het onderwijs.

Lees meer in Deel 2: Geen school meer: de droom van onderwijsvernieuwing

En deel 3: 'Controleren, standaardiseren en privatiseren'

Jelmer Evers is geschiedenis-leraar op UniC in Utrecht. Hij publiceert regelmatig op zijn blog over onderwijszaken en verschijnt op tal van podia om zijn verhaal te doen. In het najaar zal Evers , samen met René Kneyber, een boek uitbrengen, Het Alternatief. Daarover lees je hier meer.