Flow in de klas: de verbinding tussen willen, denken en voelen

17 november 2012

Flow. De betekenis leidt Annonay Andersson het liefste direct af uit de wijze woorden van deskundigen,  het liefst zoals het ongeveer door de wetenschapper Csziksentmihalyi is bedacht; een staat van zijn die prettig is en de tijd doet vergeten, vaak tijdens creatieve bezigheden. Haar bezoek aan het seminar Flow in de Klas op 31 oktober bracht haar in de ervaring, in de verbinding tussen willen, denken en voelen.  'Als je ziet dat het reacties teweeg brengt die we het allermeest zoeken en het hardst nodig hebben, dan doet het er niet meer toe hoe je het noemt.' Haar verhaal en een korte videoreportage van de dag.

Tijdens de seminar Flow in de klas van het Stromend Onderwijs Collectief stond het thema flow centraal. Flow in de klas welteverstaan. Aan het einde van deze middag en avond concludeerde ik luid aan medestanders: flow heeft zijn kracht verloren, de brede interpretatie die er vandaag aan gegeven is wordt zo breed getrokken dat er nauwelijks meer verwantschap is met de oorspronkelijke definitie.

Om een voorbeeld te geven, we hadden die dag gewerkt met de zogenaamde flowmeter die in elke workshop werd opgehangen, een soort verticale regenboog waar een magneet aangaf waar we ons in dit scala bevonden. Het mocht geen verrassing zijn dat deze meter op een constante lag in de hoogste regionen, dat wil zeggen, vrijwel iedereen ervoer de hele dag flow. Geen zeldzame staat van zijn dus, maar een rode lijn door de dag. Wat mij betreft was deze meter prompt een sociale wenselijkheidsindicator, geen meter van gelukservaring.’

Daarnaast werd gesproken over het jezelf  ‘weer in de flow trekken’. Ho eens even dacht ik, deed flow zich niet juist spontaan voor, was druk niet een averechts middel? Twee dagen later is mijn mist gelukkig opgetrokken. Als jonge onderzoeker en psycholoog zou ik als geen ander moeten weten dat wij als mensen de wereld graag indelen in vakken en kaders. Goed-fout, zwart-wit, wel of niet in een definitie passend. Had ik mij nou echt laten leiden door deze eenzijdigheid?

Want wat doet het ertoe hoe je het noemt als je ziet dat het de beoogde reacties teweeg brengt? En mooie reacties, dat riep het zeker op. Niet alleen dat, maar hetgeen we het allermeest zoeken en nodig hebben; verbondenheid. En dat sleutelwoord viel in de laatste ‘keynote’ (lezing) van Fred Korthagen. Verbondenheid tussen mensen, maar net zo goed in willen, denken en voelen; hoofd hart en handen.

De dag bestond uit een opening van Hans Kunneman, twee zelfgekozen workshops van ieder anderhalf uur en de afsluitende note van Fred Korthagen. Kunneman startte met brede associaties van flow en een vrolijk lied dat onze feel good hormonen deed stromen. Daarna volgden de workshops. Ik had mij voorgenomen om mijn overheersende cognitieve en emotionele kanten achterwege te laten en mij in het lichamelijke te storten; massage in de klas.

We waren een klein clubje van vier deelnemers en een enthousiaste leider. Het masseren en gemasseerd worden bracht een ontspannen sfeer teweeg waarin wij onze ideeën en vragen vrij konden uiten. Achteraf sprak ik een vrouw die de gever van de workshop had horen zeggen dat ze geen idee had wat ze had gezegd, het was in ieder geval fijn en vanzelfsprekend geweest. Een schoolvoorbeeld van flow en verbondenheid wat mij betreft.

Mijn tweede workshop kon dit moeilijk overtreffen. Intenties van gever en ontvangers terzijde, ontstond in deze workshop helaas een wij-zij gevoel. Ik vermoed dat het te maken had met een verkeerde interpretatie van wederzijdse opmerkingen en verwachtingen van de deelnemers en de leider. Illustratief was het stapeltje aantekenpapier dat door de leider in het midden van de cirkel werd gelegd opdat wij dit zelf konden pakken. Wat mij betreft werd daarmee de scheidslijn openbaar die wij allen (ongeacht alle goede bedoelingen) voelden.

De avond werd afgesloten door Fred Korthagen die ons mentale en gevoelswezen direct aansprak. Hij vroeg het publiek een aantal kwaliteiten aan te kruisen die ons kenmerkten. De uitslag bleek een balans in de opmaak tussen het willen, denken en voelen. Wij leerden hoe we in de ‘lift’ konden stappen, door de vragen wat wil je, wat denk je en wat voel je te beantwoorden, kom je immers tot het antwoord hoe flow bij jou kan ontstaan (niet onbelangrijk ook, Korthagen vertelde met het aanleren van deze drie vragen startende coaches 120 euro afhandig te maken).

Maar bovenal was er flow en verbondenheid tussen de mensen, tussen de lezingen en workshops door. In die kleine momenten als een ervaring, emotie of gezamenlijke missie werd gedeeld. Toen een nieuwe ontmoeting door een andere deelnemer werd aangezien voor een gesprek tussen jarenlange vrienden. Toen ik samen met een deelnemer de trein instapte en zij mij haar kaartje al glimlachend in de hand stak.

Mijn hoop en die van de organisatoren van de seminar is misschien wat soft, maar daarom niet minder beduidend. Saamhorigheid, verbondenheid, ofwel flow genoemd, tussen leraar en leerling, leraar en leraar, tussen mens en mens.

Annonay Andersson is onderzoekster bij het NIVOZ en als zodanig medewerker aan het boek Pedagogische Tact, dat eind van het jaar uitkomt.