Emotionele intelligentie: 'Het is geen soft gedoe waarbij je in een hoekje gaat zitten huilen. '

1 juli 2015

De Synapse School is een basis- en middelbare school in het hart van Silicon Valley, USA. Op deze school is sociaal-emotioneel leren volledig geïntegreerd in het lesprogramma: het is niet een apart vak, maar maakt onderdeel uit van het volledige curriculum. Loes Hubertus sprak via Skype met Todd Armstrong, die les geeft aan deze school. Hij zegt: 'Mensen associëren ‘soft skills’ soms met emotioneel labiel zijn. Het tegengestelde is echter waar.' En zo ontvouwde zich een mooi gesprek over sociaal-emotioneel leren en empathie.

De Synapse School is een initiatief van Six Seconds, een wereldwijd non-profit netwerk dat op allerlei niveaus het ontwikkelen van emotionele intelligentie ondersteunt middels initiatieven, cursussen en opleidingen. Zij doen dit op scholen, in het bedrijfsleven, voor individuen en maatschappelijke instanties. De modellen en methodes die Six Seconds hiervoor hanteert zijn gebaseerd op wetenschappelijke onderzoeken.

Via Skype had ik een gesprek met Todd Armstrong. Hij is part-time werkzaam op de Synapse School. Hier geeft hij les aan kinderen tussen de 9 en 13 jaar. Daarnaast is hij mede-oprichter van EQ Vehicle. Dit is een ‘mobile classroom’ die sociaal-emotioneel leren brengt naar scholen die het zich niet kunnen veroorloven. Zo zorgt hij er mede voor dat de kansen van de leerlingen, zowel op persoonlijk als educatief vlak, gemaximaliseerd worden.

Creatief denken en leren

Todd vertelt dat emotionele intelligentie gaat over het in balans brengen van denken en voelen. Mensen associëren ‘soft skills’ soms met emotioneel labiel zijn. Het tegengestelde is echter waar. Emotionele intelligentie gaat over slim en effectief omgaan met gevoelens en gedachten. Gevoelens zijn niet goed of slecht: ze geven ons enkel informatie. Het is aan ons om die informatie te herkennen en hiermee om te gaan.

Het onderwijs op de Synapse School heeft betrekking op tal van competenties, zoals geformuleerd door Six Seconds, waaronder: ‘emotional literacy’ (herkennen, benoemen en interpreteren van gevoelens), ‘increasing empathy’ (herkennen en op constructieve wijze reageren op emoties van anderen) en ‘pursue noble goals’ (je keuzes in het dagelijks leven verbinden aan hetgeen je wilt bereiken).
De kinderen leren ook ‘consequential thinking’ toe te passen. Hierin speelt empathie een hoofdrol. Kinderen leren de emoties van anderen waar te nemen en het delen hiervan te waarderen. Dit gebeurt niet op een theoretische manier, waarbij de docent de klas toespreekt over respect. Het is geïntegreerd in de manier van lesgeven. In de geschiedenisles bijvoorbeeld, waarbij de kinderen leren over de slavernij. De les biedt naast kennisoverdracht ruimte voor verbeelding en inleving. Hierdoor beklijft de opgedane kennis beter en krijgt de geschiedenisles meer betekenis, in plaats van zuiver abstracte feitenkennis.

En zo is er bij het lezen niet alleen aandacht voor het lezen an sich, maar worden er door de docenten vragen gesteld die ‘creative thinking’ stimuleren: ‘Als jij de hoofdpersoon was, hoe zou het verhaal dan eindigen?’, ‘Waarom denk je dat?’, ‘Hoe komt het dat je het zo interpreteert?’

Empathie is volgens Todd niet nieuw, al wordt het wel vaak zo gepresenteerd in de media. In het Westen hebben we de neiging om trends te creëren: 'Hier in de Verenigde Staten leven we in een consumptiemaatschappij: alles is te koop. Empathie kun je echter niet kopen en ook niet als zodanig presenteren. Het gaat niet om een paar vaardigheden die je toepast om te krijgen wat je wilt, of dit nu privé of in het bedrijfsleven is. Het gaat om het internaliseren, ontwikkelen en toepassen van bewustzijn: zowel bij jezelf als in relatie tot anderen. In het spel dat jij hebt ontworpen heb je de kennis uit toonaangevende onderzoeken geïntegreerd.

Het belangrijkste is dat kinderen sociaal-emotionele vaardigheden ‘eigen’ maken en dat ze hiervan profijt hebben in hun dagelijks leven. Het is voor mij totaal onbelangrijk of de kinderen begrippen als ‘creative thinking’ en ‘problem solving’ begrijpen. Ik ben blij als ik zie dat kinderen zich ontwikkelen in hun gedrag; niet als ze de theorie achter emotionele intelligentie kunnen opdreunen. Daar krijgen ze dan ook geen les in.'

Beoordeling

Maar hoe kan Synapse School beoordelen of een leerling zich ontwikkelt?, vraag ik mij af. Todd legt uit dat de voortgang van de leerlingen zowel op kwantitatief als kwalitatief niveau wordt gemeten: respectievelijk middels observaties en ‘assessments’ (onderzoeken die de leerlingen maken). Hierdoor krijgt de school een compleet beeld van de ontwikkeling van hun leerlingen.

Er wordt niet gewerkt met cijfers en categorieën: het gaat puur om evaluatie. Meten door middel van het observeren van het gedrag van de leerlingen en de capaciteit om dingen toe te passen. Todd is verantwoordelijk voor de cultuur binnen de school en bespreekt de testen ook met de ouders, zodat zij op de hoogte blijven en waar nodig hun kinderen kunnen ondersteunen. Het is volgens hem niet zo dat op de Synapse School alleen maar kinderen zitten die een hoog EQ hebben. Daar gaat het dan ook niet om: de eigen ontwikkeling van ieder kind staat centraal; niet de gemiddelde cijfers.

De kracht van emotionele intelligentie

Ik vertel Todd over een discussieprogramma dat ik laatst op TV zag. Hierin ging het over mindfulness voor kinderen en hoe dit hen kan helpen om even tot zichzelf te komen. Sommige mensen vroegen zich af waar dit in hemelsnaam voor nodig is: ‘Kinderen moeten wel kind blijven en er is niets mis met iemand een schop verkopen’.

Todd ziet dit anders: 'Emotionele intelligentie is geen zwakte. Het is geen soft gedoe waarbij je in een hoekje gaat zitten huilen. Het gaat juist over zelfbewustzijn, ruimte geven aan gevoelens en voor jezelf opkomen. Voor jezelf opkomen kan echter ook op andere manieren dan door te vechten. Het is namelijk weinig effectief en constructief wanneer je op het schoolplein alleen van je af kunt slaan en schoppen (zowel letterlijk als figuurlijk). Kinderen leren dan ook geen verantwoordelijkheid te nemen. Er volgt hoogstens een repressie en de volgende dag is het weer hetzelfde verhaal. Het onderliggende mechanisme krijgt geen aandacht. Pesten bijvoorbeeld, een negatief zelfbeeld of eenzaamheid. En dit zal voortduren totdat je het herkent en aanpakt.

Het is soms belangrijk om naar de situatie te kijken; verder dan naar enkel het conflict of de ruzie. Tegen ouders die ineffectief en primitief gedrag van hun kinderen vergoelijken door te stellen dat ‘het nu eenmaal een kind is’ zou ik willen zeggen: hoe weet jij wat het betekent om een kind te zijn? Ieder kind is anders en er is niet zoiets als hoe het kind zou moeten zijn. Vechten definieert niet hoe een kind is. Het vereist echter moed als ouder om ook naar zichzelf en zijn opvattingen te kijken, die meer over hemzelf zeggen dan over het kind. Kinderen leren ons heel veel door middel van hun gedrag.'

De rol van ouders

Ik vraag mij af hoe Synapse School samenwerkt met de ouders van de leerlingen. Want hoe krachtig de leerlingen zich ook ontwikkelen op school, hoe leidt dit tot een fundament als ze dagelijks in een thuissituatie komen die onrustig, instabiel of gewelddadig is? Todd stelt dat ouders in de eerste plaats open staan voor een vorm van onderwijs waarin emotionele intelligentie centraal staat. Daarom hebben ze immers gekozen voor Synapse School. Dit betekent niet dat ze zelf altijd sociaal vaardig zijn, maar het is van groot belang dat ook zij willen leren en een rol willen spelen in het ontwikkelingsproces van hun kinderen.

Zo is er een programma voor ouders dat bestaat uit workshops en trainingen over emotionele intelligentie. Kinderen ontwikkelen zichzelf niet in een afgezonderde les, maar binnen de gemeenschap. Iedereen heeft hierin een rol en wordt hierin betrokken: het personeel op school (van docent tot ondersteunend personeel), ouders, familie en vrienden. Ongeacht de thuissituatie is het sowieso positief wanneer kinderen in staat zijn om met hun emoties om te gaan, deze te uiten en voor zichzelf op te komen. Het is echter zo dat sommige ouders nu eenmaal persoonlijke problemen hebben en je nooit precies weet wat er zich allemaal achter een voordeur afspeelt. Het is dan ook belangrijk om je te realiseren dat emotionele intelligentie geen therapie is.

Zijn emotioneel intelligente kinderen (en volwassenen) gelukkiger?

Volgens Todd is ‘gelukkig zijn’ geen doel op zich. Als je doel is om gelukkig te zijn dan leidt dit onvermijdelijk tot het tegenovergestelde. We kunnen nooit 100% gelukkig zijn. Maar geluk komt zeker wanneer je in staat bent om contact met anderen aan te gaan, je te verbinden en je bewust bent van jezelf. Als je mensen op hun sterfbed vraagt naar hun leven is er niemand die zegt dat hij vaker op vakantie had gewild. Ze zullen eerder zeggen: ik zou willen dat ik mijn leven had geleefd zoals ik was.

Na haar studie politicologie heeft Loes Hubertus (1984) Stars of Empathy ontwikkeld, het spel dat ieder kind in staat stelt om zijn wereld te tonen en dat kinderen op een speelse manier helpt om sociaal-emotioneel te groeien. Dit is een van haar blogs.