'Eeuwige roem voor politici die eerste stap durven zetten'

27 augustus 2012

Blij verrast las schoolleider Jan Fasen zaterdagmiddag in NRC Handelsblad de oproep van Lodewijk Asscher aan Alexander Pechtold om met hem in debat te gaan over onderwijs. Blij, omdat een van de belangrijkste thema’s van deze tijd eindelijk punt van debat wordt. Verrast, omdat over zo’n belangrijk thema als onderwijs uitgerekend een politicus van buiten de Haagse arena zo’n oproep doet. Uit deze ontwikkeling put Fasen hoop en hij doet direct een brede oproep. Zijn bijdrage. 'Politici verdienen eeuwige roem wanneer ze eerste stap durven te zetten.'

De punten die Asscher noemt zijn wel old-fashioned: heldere normen, bijscholing van leraren, nieuwe methoden en een Inspectie die echt optreedt. Bestuurlijk is dit allemaal te regelen, dat heeft hij bewezen in Amsterdam, maar of we daarmee het onderwijs hebben dat antwoord geeft op de leervraag van de hedendaagse leerling is nog maar zeer de vraag. Die leerling is niet veranderd, maar zijn leervragen wel. Omdat de omgeving waarin hij leert en de manier waarop hij wil leren is veranderd. Dat heeft die leerling niet zelf bedacht, laat staan veroorzaakt. Maar kinderen hebben een fenomenaal aanpassingsvermogen in veranderende situaties.

De samenleving is veranderd en verandert nog steeds. Met een diepgang en snelheid waardoor onzekerheid voor de toekomst de enige zekerheid is die we nog hebben. De huidige crisis toont aan dat een aantal, onschendbaar gewaande, paradigma’s op kiepen staan. Politieke -, financiële -, morele -, omgevings - en economische paradigma’s zijn aan herdefiniëring toe. Dat móet consequenties hebben voor de manier waarop we naar onderwijs kijken. We bevinden ons daarom ook in een leercrisis en om die crisis aan te pakken is, zoals Asscher terecht stelt, meer nodig dan geld. Allereerst snakken we naar visie, visie en nog eens visie. Op de samenleving van de 21^e eeuw. Uitgedrukt in een meeslepend verhaal. Geen polariserend of minachtend verhaal dat een heel onderwijsveld beledigt, zoals de VVD vooral doet. Maar een hedendaags verhaal dat hoop en vertrouwen biedt en ons verlost van het dominante denken in systemen, regels en structuren.

Ten tweede is politiek leiderschap nodig. Om dat verhaal consistent over het voetlicht te brengen. Inspirerende vergezichten en bekwame leiders kunnen ons helpen om buiten de gangbare onderwijskaders te denken. Die gangbare kaders hebben hun langste tijd gehad. Ons huidige onderwijssysteem dateert van 1850 ten tijde van de industriële revolutie. Onderwijs werd gericht op de massa en er moest een organisatievorm bij bedacht worden die het onderwijs efficiënt hield. De industriële revolutie ligt ver achter ons. Maar het bijpassende onderwijssysteem is er nog steeds.

Maar politici zouden ook hun focus moeten verleggen. Alles lijkt in Nederland in het teken te staan van economische groei. Alsof welvaart vanzelf welzijn betekent. De term kenniseconomie schalt dagelijks door de fractiekamers in Den Haag. Maar beste politici, neem het advies van Andy Hargreaves ter harte: ‘stop met het bejubelen van de kenniseconomie, start met het creëren van een kennismaatschappij’. Een kenniseconomie dient voornamelijk het individuele belang, de kennismaatschappij omvat ook het maatschappelijke belang. Onze scholen moeten jonge mensen op beide voorbereiden.

In dezelfde lijn waarschuwt Martha Nussbaum in haar laatste boek ‘Niet voor de winst’. Zij voorziet een verschraling en uitholling van onze democratische waarden wanneer beleidsmakers de nadruk blijven leggen op exacte vakken ten koste van vakken die vooral persoonlijke groei, burgerschap en een gezonde democratie bevorderen.

Dit alles nog los van beider verzet tegen de toenemende nadruk op standaardisering, toetsen, cijfers, normen en prestatiedoelen.

Scholen voelen al lang dat er snel iets moet veranderen. Ze verliezen steeds meer de binding met hun leerlingen. Het is echt te gemakkelijk om daar de leraren de schuld van te geven. Scholen zoeken 21^eeeuwse oplossingen en speelruimte binnen 19^e eeuwse kaders. Er vinden geweldige innovaties plaats op scholen. Jos van der Waals sprak al eerder over ‘een stille revolutie’. Maar toch zal die revolutie nooit leiden tot een diepgaande duurzame verandering waar alle leerlingen van profiteren zolang Den Haag geen visie en leiderschap toont en die revolutie ruimhartig faciliteert.

Daarom beste beslissers en vertegenwoordigers in Den Haag: ga met elkaar in debat in de hoop dat u geraakt wordt door een morele bevlogenheid die u geen andere ruimte laat dan van ons onderwijs weer de trots van het land te maken. Laat vervolgens alle coöperaties, bonden en adviseurs links liggen en stap rechtstreeks naar de leerlingen, leraren en schoolleiders op onze scholen om samen met hen die trots inhoud te geven.

Asscher en Pechtold verdienen eeuwige roem wanneer zij de eerste stap zouden durven zetten.

Jan Fasen is voorzitter centrale directie Connect College in Echt.