Een nieuwe denkwijze omtrent creativiteit in het onderwijs: 'Scheppen in het klaslokaal'

14 januari 2015

Ingewijden zijn opgetogen.'The beautiful risk of education’ van hoogleraar Gert Biesta, wordt beschouwd als een belangrijk werk in het fundamentele denken over onderwijs. Onderwijs is een verzameling van kwetsbare processen en heeft veel minder van doen met controleerbaarheid en stuurbaarheid dan wij wellicht zouden wensen. Biesta pleit voor het centraal durven stellen van deze kwetsbaarheid, dit risico, omdat het in zichzelf schoonheid en waarde heeft. Het blad Van12tot18 publiceert tot aan de zomervakantie een serie artikelen, waarin het gedachtengoed van Biesta grijpbaar gemaakt wordt. Verschillende auteurs buigen zich over de thema’s. Simon Verwer en Eke Rebergen - docent op respectievelijk VO en HBO - trappen af: zij zoemen in op het begrip creativiteit - de vertroebeling ervan - en het belang van de mogelijkheid tot spontane gebeurtenissen (waaruit iets ontstaat).

 

Op maandagavond 9 februari 2015 vond in Driebergen een miniconferentie plaats n.a.v. de uitgave van Het Prachtige Risico van Onderwijs, een vertaling van het meest recente boek van Gert Biesta, D

Creativiteit in het onderwijs is een ontzettend belangrijk thema voor Biesta. Het is zo belangrijk omdat hij wil begrijpen wat het betekent om te onderwijzen of onderwezen te worden. Onderwijzen is volgens hem mensenwerk. En een van de unieke eigenschappen van de mens is zijn creativiteit - dat wat hij het scheppende vermogen noemt. Het thema creativiteit als scheppend vermogen helpt dus het onderwijs als geheel te begrijpen. De centrale vraag daarbij is: op welke manier is het onderwijs een vorm van scheppen en hoe kunnen we dit scheppen het beste beschrijven? Het korte antwoord op de gestelde vragen is: het scheppen in het onderwijs moeten we begrijpen als de creatie van de mogelijkheid tot spontane gebeurtenissen waaruit iets ontstaat.

Hieronder zullen we het belang van deze vragen en het antwoord verder inzichtelijk te maken. Dit leidt enerzijds tot een oproep om anders te denken over de complexiteit van het onderwijs, maar daarnaast levert het vooral ook nieuw inzicht op over de (bepaling van) kwaliteit van onderwijzers.

Nadenken over scheppen in het onderwijs
Het is een bewuste keuze van Biesta om niet te kiezen voor een term als ‘maken’ of ‘creëren’ wanneer hij schrijft over creativiteit in het onderwijs. Biesta sluit zeker aan bij recente gedachtevorming over ‘doen’ in plaats van ‘denken’ in het onderwijs, over maker education of ‘maakonderwijs’, en over 21st century skills, maar voegt hier een heel specifieke term aan toe. Het introduceren van het woord ‘schepping’ in dat brede debat moet begrepen worden als een poging tot het vestigen van een andersoortige blik op het troebele thema creativiteit. Biesta praat over creativiteit in termen van schepping, en dit is geen vrijblijvende wisseling van woorden, maar dit maakt een nieuwe denkwijze mogelijk omtrent creativiteit in het onderwijs. Biesta staat niet alleen in zijn poging om de juiste woorden te vinden die beter uitdrukken wat de aard van het onderwijsproces is.

Biesta zoekt betere woorden voor het begrijpen van onderwijs dan die gebruikt worden in hippe praatjes over onderwijstechnologie, economische analyses en kant en klare wetenschappelijke resultaten. Het is expliciet een reactie op het verstikkende bestuurlijk jargon dat cirkelt om termen als rendement, efficiëntie en input/output. Wat ons betreft is het daarnaast ook nog een mogelijkheid om af te rekenen met de in lesboeken gepresenteerde muffe, saaie en berekenbare wereld en aansluiting te vinden bij ervaringen buiten het klaslokaal, waarbij deze aansluiting zorgt voor een levendige culturele inbedding in de hedendaagse maatschappij. Scheppen is dan op zich helemaal nog niet zo’n gek woord voor deze vormen van ‘tot leven wekken’ binnen het onderwijs.

Onderwijs is complex mensenwerk
Wij denken dat de strekking van Biesta’s algemene inzichten omtrent scheppen in het onderwijs al in de klaslokalen op allerlei manieren ingang heeft gevonden. Iedere leraar zal herkennen dat scheppende of creatieve pedagogische handelingen ‘gebeuren’ in de relatie en dat leerlingen niet simpel door het afdwingen van de juiste oorzaken altijd het juiste gevolg laten zien. Het is geen eenvoudige productie.

Biesta heeft een echter een specifieke focus als het gaat over scheppen in het klaslokaal. Die focus is gericht op het kind. De leerling, of zelfs iedereen die onderwezen wordt, moet namelijk behandeld worden in het licht van zijn ‘subject-zijn’ - een samengesteld woord dat wijst op het wezenlijk bijzondere van elk kind. We moeten simpel gezegd - net als in het ziekenhuis, de media, de supermarkt, enzovoorts -  altijd weer beseffen dat we met mensen van doen hebben. Bovendien dienen we deze mensen niet als doel te zien, als dingen die instrumenteel of simpelweg methodisch behandeld mogen worden. De crux van Biesta’s invalshoek bestaat erin dat wij als leraren in den beginne ‘met lege handen staan’ wanneer het gaat om dit ‘subject-zijn’. Geen enkele methode voldoet, geen enkel stappenplan werkt. De uitdaging is, ook voor ons hier in deze tekst, om te doordenken wat een onderwijzer in deze zin dan te doen staat.

Lees verder

Eke Rebergen is docent communicatie en multimedia design bij Avans Hogeschool. Simon Verwer is docent logica & argumentatieleer en Grote Denkers op het Hyperion Lyceum. Eke en Simon noemen zij zichzelf De Denkfiguren.

Met dank aan Renske Valk en redactie Van12tot18.