Een jongen van de straat

9 september 2017

Na een aantal weken steekt hij zijn vinger op: Didier, een stoere straatjongen. 'Wat vindt u eigenlijk van mij?' Wat stotterend en onwennig stelt hij Ronald Heidanus de vraag. De leraar merkt dat de jongen zijn best ervoor doet. Hij moet dan toch erg benieuwd zijn. 

Van het woord 'stoer' moet Didier trouwens niets hebben. Stoer heeft volgens hem een negatieve lading. Hij vindt zichzelf ook absoluut niet stoer. Vreemd eigenlijk! Zijn omgeving ziet hem wel zo. Hij heeft veel volgers. Soms stoot hij deze ook wel eens af, als ze in zijn ogen ‘domme dingen’ doen. Hij vertoont soms een beetje stiekem gedrag en een aantal beticht hem zelfs wel eens van leugens. Als er een conflict ontstaat, kan hij zeer agressief uit de hoek komen.

Klasgenoten voelen zich onveilig bij hem, in fysieke zin. Maar ook omdat hij onbetrouwbaar en niet congruent is. Wat hij zegt, doet hij soms niet. Grenzen zijn voor Didier namelijk nog niet aanvaard. Aan een afspraak houdt hij zich vaak niet. Het is als  ‘oeps, vergeten’ en dan echt, althans zo lijkt het. Soms duwt hij de ander onverwachts weg. Dan doet hij eerst aardig, maar zet hij even later diezelfde persoon in de zeik. Anderzijds vindt hij het verschrikkelijk als iemand hem niet mocht.

Didier is -met andere woorden - een bijzondere jongen. Voor mij een jongen met een iets te zware ‘rugtas’, vol met opgedane en onverwerkte ervaringen! Zijn verleden tekent zijn heden. Hij is open, zeker! Je kan met Didier over alles in gesprek. Met de juiste vragen en soms wat doorvragen tekent zijn leven zich aardig voor me uit. Er ontstaan dikke en dunne lijnen, maar ook stippellijnen. Didier is als leerling mijn uitdaging, vooral om eigen waarden te ontdekken en  grenzen op te rekken. Samen leren, van en met elkaar. Dankzij Didier kan ik de juiste lijn vinden.

Na een maand of drie zegt Yco tegen Didier dat hij onbetrouwbaar is. Op zijn beurt is Didier niet te houden! Zeker niet als Yco hem - onwetend al leek het wat wijselijk - negeert.

Als leerkracht is dit zo’n moment om heel scherp te zijn, het juiste te zeggen en tegelijkertijd ‘de taal’ af te stemmen op het individu. Nadat Didier rustiger is geworden, vertel ik wat ik dacht dat Yco met zijn opmerking bedoelde. Yco bevestigt mijn verhaal. Hierdoor wordt Didier nieuwsgierig. Het is nog steeds niet duidelijk wat en vooral waarom Yco zo dacht, maar een lading vragen volgt.

De twee - in opvattingen, achtergronden en waarden de meest uiteenlopende leerlingen in de groep – gaan vervolgens met elkaar in gesprek! Ik neem zelf letterlijk en figuurlijk afstand en geef Didier het vertrouwen dat hij ook rustig een gesprek kan voeren. Er ontspant zich een prachtige, eerlijke conversatie. En begrip! Door te luisteren, over en weer samen te vatten en door te vragen.

De ‘wat-maakt-vraag’ blijft Didier het hele jaar zeer boeien. Het levert hem ook veel op, zowel inzichten als nieuwe frustraties! 'Ik krijg stress als mensen deze vraag verkeerd gebruiken!' Hij heeft gelijk! Enerzijds. Anderzijds: hij krijgt terug (gespiegeld) hoe hij met anderen omgaat.

Het moeilijke van (of de uitdaging?) empoweren is dat het jezelf kwetsbaar maakt. Als leerling, maar ook jezelf als leerkracht. Maar het gaat om practice what you preach. En ja, de ander kan misbruik maken van die kwetsbaarheid. Het is dé test om te ervaren, waar je jezelf in jouw proces bevindt. Of je voldoende op jezelf kan (blijven) staan.

Didier loopt over een dun lijntje, zo wordt hem en iedereen duidelijk. Hij valt snel in oude gewoontes en gedrag terug. Maar hij kent ook plotseling veel mooie momenten! Vol trots vertelt hij iedereen over zijn inzichten en opbrengsten. Over de band met zijn moeder, de communicatie met verscheidende vriendinnetjes, zijn voetbalcoach en team. Maar ook over de ‘bijna ruzies’ en 'achterlijke' acties op straat van zijn vrienden.  Didier weet hier en daar conflicten en voorvallen te voorkomen door de 'wat-maakt-vraag' aan zijn vrienden te stellen! 'Het werkt echt!'

De 'wat-maakt-vraag' krijgt pas echt ‘gelaagdheid’ op het moment dat ik hem koppel aan ‘de ijsberg’! Gedrag is maar het topje van de ijsberg.  Wat drijft iemand om juist dat gedrag in te zetten en wat wil het eigenlijk zeggen? Het vraagt soms een lange adem en geduld om erachter te komen wat er bij iemand – onder water - speelt. Anderzijds is er lef nodig om contact te maken met datgene wat er onder het oppervlakte zit. Om onduidelijkheden te benoemen en onzekerheid toe te laten, daarvoor is kwetsbaarheid nodig. 'Maar kun je dan alles verklaren met zo’n ijsberg!?'

Voor Didier blijft het lastig om zich kwetsbaar op te stellen. Is het zijn (biografisch) verleden? Zijn cognitieve stijl? Het ligt voor de hand dat hij een dergelijk ‘antwoord’ nooit heeft gezien of geleerd te geven. En toch, ergens lijkt het soms ook van wel.

Na een week of vijf komt Didier tijdens het zelfstandig werken al dansend voorbij. Het dansen leidt een aantal leerlingen af en ze vragen hem een plek te zoeken waar hij wel de rust kan vinden om te werken. Ik spreek hem - voor de derde keer - op zijn verantwoordelijkheid aan.

Didier gaat volledig ‘uit zijn plaat’! Hij roept dat ik lieg, dat hij niets deed en dat hij gewoon op zijn eigen plek in de klas wil werken. Mijn zijn armen gespreid staat hij met zijn gezicht op drie centimeter van mij te schreeuwen! Zijn houding - maar vooral de kracht waarmee het plaatsvindt - maakt de situatie onveilig. Met hetzelfde volume en zonder blikken of blozen stuur ik hem naar ‘de achtervang’ om rustig te worden. Met een klap smijt hij de deur achter zich dicht!

Minder dan  tien minuten later komt Didier vragen of ik met hem in gesprek wil gaan. We lopen naar buiten, zodat niemand ons kan horen. Met oprechte excuses voor zijn agressieve houding start hij het gesprek. In navolging op zijn verontschuldiging komt hij met een verklaring: 'Ik deed een soort van dansende bewegingen om Ben af te leiden, dus u heeft dat kunnen zien als dansen.'

Knap staaltje evaluatie, reflectie én verantwoordelijk nemen! Duidelijk wordt me  dat Didier van ‘de taal’ is. Dansen is dansen en ‘dansende bewegingen’ is nog niet per definitie dansen…

Door het voorval wordt de stippellijn voor Didier een dikke, stevige lijn! Het zelf geïnitieerde evaluatiegesprek en mijn begrenzingen komen voort uit onze relatie, die veilig en vertrouwelijk genoeg is. Hij voelt het fundament om écht bezig te gaan met de essentiële levensvraag: ‘Wie ben ik?’

Tijdens een les als vervolg op ‘de ijsberg’ ontstaat een gesprek over authenticiteit. Didier stelt mij de vraag wat ik dacht dat hij dit jaar zou moeten leren, los van zijn lesboeken. Het antwoord wordt een wedervraag: “Wie ben jij nu echt?” Als toelichting op mijn ‘antwoord’ geef ik een beschrijving van zijn verschillende gedragingen die mij een schooljaar eerder zijn opgevallen. Van een agressieve jongen die over het schoolplein stuiterde, tot de behulpzame jongen die zeer meewerkend is.

Was alles een houding? Zo ja, waarvoor? Is hij onzeker - wie niet trouwens - en zo ja, wat is de reden? Is hij gelukkig? Gelukkig met wie hij was op het moment dat de ‘wat-vindt-u-van-mij-vraag’ stelde?

Didier werd door mij het bos ingestuurd. Op zoek. Hij stippelde zijn pad uit en maakte er vervolgens duidelijke en dikke lijnen van. Hij leerde zijn eigen grenzen kennen. Zichzelf te ontmoeten. En ik mocht met hem mee. Samen het bos in, met een zoeklicht. Maar wat een ontwikkeling heeft hij doorgemaakt.

Nu is hij klaar om zijn volgende vraag op te pakken! Succes, Didier, laat zien wie je (echt) bent en ontmoet de ander!

Ow, en wat ik van hem vond? Een bolletje wol!

Ronald Heidanus is coach-on-the-job, co-teacher en schrijver.