Een groep als meer dan de som der delen: het nieuwe individu

6 januari 2014

De klas en het koor, het geheel dat meer is dan de som der delen, het geheel dat samen een nieuw individu vormt. Ivo Mijland vergelijkt de processen in groepen die leiden tot harmonieuze samenzang: 'Elk koorlid krijgt zijn plek en is blij met die plek.' Dit artikel verscheen eerder in vakblad SpeZiaal. 

In de Zweedse film As it is in Heaven van Kay Pollak volgt de kijker een koor in een plattelandsdorp. Hun kersverse dirigent Daniel - wegens gezondheidsredenen gestopt als professioneel orkestleider - merkt weinig cohesie in het koor. Er is geen samenwerking, geen veiligheid en geen muzikale prestatie.

De reden voor het uitblijven van deze drie basiselementen van een succesvol koor? De onderdelen van de groep kennen elkaar niet en zijn onvoldoende in staat om samen één te worden. Daniel besluit vooral te investeren in het kennismakingsproces. Hij laat de individuen meer zichzelf worden met als doel dat ze door zichzelf te zijn in staat zijn om vanuit uniciteit een krachtiger geheel te vormen. Wat blijkt? De muzikale prestatie neemt toe met het toenemen van de veiligheid in de groep…

Herinner je je een groep die je helemaal geweldig vond? Een groep vrienden, een schoolklas, een team op het werk, een bataljon bij defensie of een sportploeg met meerwaarde? Of zoals bij As it is in Heaven een muzikaal gezelschap? Iedereen kent groepen, waar succesvol werd samengewerkt en geleefd. Veelgehoorde kenmerken van dergelijke groepen: er is respect, iedereen doet mee, je kan vreselijk met elkaar lachen, je betekent iets voor de anderen, er wordt naar je geluisterd en je kunt jezelf zijn.

Ook op school barst het van de positieve groepen. Soms ontstaan ze spontaan, soms is het de mentor die met kennis over groepsdynamische processen, insteekt op dat proces. Maar hoe doe je dat? Hoe kun je, net als Daniel, positief invloed uitoefenen op het proces van samenwerken en samenleven? Hoe krijg je de groep in je greep?

Kenmerken van de groep

Een groep is meer dan de optelsom der delen. Een groep is een verzameling mensen met een gemeenschappelijk doel, maar omdat het niet alleen een verzameling individuen betreft, ontstaat er uit de individuen een nieuw individu: de groep. Elk individu past zich aan – vaak onbewust – om zo te zorgen dat de groep in beweging blijft. Die beweging kan zowel positief zijn als negatief. Met een mooi woord heet die drang naar handhaving van patronen ‘homeostase’.

Je zou een groep mensen kunnen vergelijken met een dorpskoor. Ook daar is sprake van een geheel dat bestaat uit onderdelen, maar die onderdelen zijn in het grote geheel van een andere betekenis dan alleen. Een bariton, een tenor, een sopraan en een bas. En een dirigent, de leraar van het stel. Samen vormen deze elementen het koor. Dat koor is een nieuw individu, dat door goede samenwerking iets kan bewerkstelligen dat je als individu niet kunt. Samenzang en meerstemmigheid, dat lukt je niet alleen.

Het koor is een mooie verzameling boordevol kansen. Maar alleen het samenbrengen van de verschillende stemmen biedt geen garantie voor een kwalitatief koor. De dirigent moet alles op alles zetten om de de talenten te laten exploreren. En om te voorkomen dat een tenor zich als sopraan gedraagt. Er is na de samenvoeging van het koor, het eindproduct, nog geen garantie tot succes. Als iedereen op zijn plek zit, zichzelf kan en mag zijn, dan ontstaat er een krachtige en positieve groep, met veel positieve power.

Gaat er tijdens de productie van de groep een en ander mis, dan spreekt de mentor vaak van ‘de klas die je niemand gunt’. Het is dus van belang om veel aandacht te schenken aan het ‘productieproces’ van een groep. Bij de eerste samenkomst van een groep, en let op de groepen op school worden onvrijwillig gevormd, wordt lang niet altijd ingestoken op de ‘productie’. We starten met een rondje namen noemen, delen de roosters uit en pakken de boeken, liefst nog de eerste schooldag. Op school moet er immers geleerd worden.

Als het koor niet goed gevormd wordt, presteert het niet. Sterker nog: iedereen zingt door elkaar en doet precies de verkeerde dingen. Als de groep niet bewust gevormd wordt, functioneert hij niet. De leeropbrengst is daardoor veel lager.

Een niet functionerend koor, dat was wat Daniel aantrof. Hij had zich kunnen neerleggen bij dat gegeven. Daniel besloot echter het koor opnieuw te vormen, met oog voor ieder individu. Het resultaat van zijn montagewerk is dat het koor internationale successen boekt. Daniel besluit zich te richten op de kansen in de groep, door de groep opnieuw te monteren.

Lees verder.

Ivo Mijland is trainer/coach bij Ortho Consult in Oirschot.