Deens perspectief: 'Student, laat je niet opjagen. Jouw zoektocht heet straks ervaring'

9 september 2015

In Nederland betekent afstuderen aan een hbo of universiteit niet langer een baangarantie. ‘Ga studeren wat je leuk vindt’ bleek een teleurstellend advies, schreven twee afgestudeerden in NRC. Geert Bors kijkt bij onze Deense buren over de schutting en trof er een zelfde discussie, maar met meer bemoediging. Opiniemaker Bjørn Bredal schrijft: ‘Student, volg je eigen koers. De gebaande paden van je school zijn te makkelijk en te saai voor je. Zoek het in het gave, het brede, het diepe. En luister niet naar al die politici die vinden dat je gisteren nog afgestudeerd had moeten zijn.’ Geert publiceert - met toestemming van de auteur - een vertaling.

‘Studeren wat leuk is? Tijd voor een reality check’ en: ‘Ik heb spijt van mijn keuze voor een studie filosofie’. Twee verzuchtingen van twee jonge afgestudeerden in NRC Handelsblad van 25 januari. Het is een groot probleem van deze tijd: je hebt een fijne studie prachtig afgerond en toch staat geen werkgever op je te wachten. Dat geldt inmiddels voor hele scharen Pabo-studenten, maar ook voor veel academici die een alfa- of gammastudie hebben gedaan (letteren, filosofie, geschiedenis, psychologie e.d.).

De twee jonge afgestudeerden – een psychologe en een filosoof – hadden spijt van hun studiekeuze, vonden dat de schooldecaan wel een beter advies had mogen geven dan ‘ga doen wat je leuk vindt en waar je goed in bent’, en hadden graag een eerlijker antwoord van hun opleidingen gehad op de vraag naar het toekomstperspectief. Ook hekelden ze het Nederlandse financieringssysteem van het hoger onderwijs, waarbij instellingen bekostiging krijgen naar rato van het aantal afgestudeerden, waardoor de kwaliteitslat steeds lager komt te liggen en studierichtingen liefst zo veel mogelijk studenten aan een diploma helpen, ongeacht of de wereld daarna op ze zit te wachten. De politieke beslissing om de kosten voor een tweede studie aanzienlijk te verhogen merkten ze ook aan als ernstige tekortkoming.

Het is al meerdere trendwatchers en onderzoekers, zoals Paul de Beer en Rutger Bregman, opgevallen dat wij vandaag de dag geneigd zijn van een probleem als werkloosheid een individueel issue maken, waar het in de jaren tachtig nog gezien werd als een maatschappelijk probleem. Er zit echt een verschil van dag en nacht tussen: ‘Jij bent werkloos, jouw probleem’ en ‘Er zijn geen banen. Wat kunnen wij daar als maatschappij aan doen?’

Het advies van de twee afgestudeerden aan studenten van nu? Verlang wat meer sturing in je studiekeuze. Hanteer zinnige selectiecriteria. Laat je leiden door méér dan wat je leuk vindt.

Zou dat genoeg zijn? Is dat relevant advies aan je – pak ‘m beet – vijf jaar jongere broers en zussen?  Geert Bors vond in de Deense krant Politiken een artikel, waarin een heel andere toon wordt aangeslagen. Hoewel het Deense hoger onderwijs net wat anders ingericht is dan het onze, zijn veel maatschappelijke tendensen vergelijkbaar: een dalende maatschappelijke waardering voor alfa- en gammastudies, een steeds grotere (politieke, financiële) druk op studenten om snel hun curriculum te doorlopen, een druk op hoger onderwijsinstellingen, waardoor verschoolsing dreigt en de kwaliteit van opleidingen op de tocht staat.

Vandaar dat Bjørn Bredal, redacteur bij Politiken, een ‘open brief aan een jonge student’ schreef. Een brief van bemoediging, van trots, van stimulans voor ieder jong mens dat het aandurft om zijn passies en talenten in de strijd te gooien om een goede letterenstudent, historicus, filosoof of antropoloog te worden. Zijn oproep: “Student, luister vooral niet naar al die volwassenen die vinden dat jij je jeugd moet overslaan en zo snel mogelijk de arbeidsmarkt op moet. Als student mag je een hogere pet van zichzelf ophebben dan al die politici van je hebben!”

Met toestemming van de auteur vertaalde redacteur en Denemarken-fan Geert Bors dit artikel, bijgestaan door zijn Deens-Nederlandse collega Annonay Andersson.

Open brief aan een jonge student

Beste vriend of vriendin,

Je bent jong, je studeert, je bent serieus en nieuwsgierig, je wilt wat van je leven maken en je wilt bijdragen aan de maatschappij. Ik heb respect voor je, en jij hebt alle reden om respect voor jezelf te hebben. Jij hebt namelijk gekozen voor een studie in de geesteswetenschappen – iets waarvoor jij de talenten hebt. Gefeliciteerd!

Maar ik heb ook een wijze raad: ik wil je graag even waarschuwen voor al die ‘volwassenen’, die het de hele tijd zo druk hebben met je te vertellen hoe snel je klaar moet zijn met je studie en meteen ook maar meteen met je hele jeugd.

Ik vind dat jij een hogere pet van jezelf mag ophebben dan al die ministers, politici, rectoren en professors van je hebben. Je mag rustig luisteren naar je instinct en het tegenovergestelde doen van wat zij je allemaal vertellen. Zelfs als ze proberen je te dwingen, door te beknibbelen op je studie en je beurs. Jij bent toch niet voor niks een jong, vrij mens, met een gezonde drang tot oproer? Het belangrijkste is, dat je jezelf niet onderschat.

De grote gemene deler van alles wat er momenteel gezegd wordt over jeugd en onderwijs, is dit: vlug-vlug je opleiding door, snel de arbeidsmarkt op. Dat is niet goed voor jou persoonlijk. En het is niet goed voor de maatschappij in het algemeen. Een dergelijk streven is zorgwekkend, kleinburgerlijk en getuigt van weinig ambitie. Het toont de waan van de dag: over twintig jaar zal er door ‘de volwassenen’ – lees: de algemene teneur in de samenleving – waarschijnlijk weer iets heel anders geroepen worden.

Je leven is nu zo rijk, zo vol van mogelijkheden, dat je niet naar dit soort hypes moet luisteren. Je jeugd is niet iets, dat je zomaar moet overslaan. Je jeugd is iets dat je nodig hebt en kunt gebruiken. En datzelfde geldt voor een opleiding. Een goede opleiding is het beste dat je jezelf kunt geven. Het is zaak je erin onder te dompelen, om links en rechts al het mogelijke te studeren, om de wereld in te trekken, wijzer te worden, je te verwonderen. En je te verbazen over hoe weinig je nog weet. Waar het ook om gaat, is om ergens heel goed in te worden – iets waarin jij je echt bekwaamt.

Vergeef me het cliché, maar dit is de bottom-line: het gaat erom dat je iemand met een stevige bagage wordt. Met andere woorden: het gave, het brede en het diepe – je moet het allemaal tot je nemen. En voor dat alles heb je tijd nodig – veel meer tijd dan ‘de volwassenen’ zichzelf opeens hebben aangepraat dat je zou mogen nemen.

Toen zij zelf jong waren, hadden ze alle tijd. Maar vandaag de dag – in een samenleving die ongelooflijk veel rijker is – kunnen we ons plotseling geen substantiële jeugd en studietijd meer veroorloven. En allerlei ernstige heren en dames vertellen ons, met een diepe frons in hun voorhoofd, dat het zaak is dat wij (lees: jij!) er nu voor zorgen dat we onze jeugd en onze opleidingstijd zo veel mogelijk beperken.

Ze zien de samenleving als een discountwinkel die een zo hoog mogelijke omzet moet draaien. En ook in het hoger onderwijs wordt er momenteel zo gedacht. Maar dat is niet goed genoeg voor jou. Jij mag méér willen voor jezelf. Als jij alleen nog maar één van die nieuw-aangelegde ‘geijkte paden’ door het onderwijssysteem volgt – vooral op de universiteiten – dan maak je het voor jezelf te makkelijk en te saai en ben je kortzichtig bezig.

Met dat ‘kortzichtig’ bedoel ik dat jij het je hele leven met jezelf moet doen, en dat als je slordig omspringt met je opleiding in de jaren, waarin je alle mogelijkheden had, je het jezelf later zult verwijten. Je zult van jezelf vinden dat je niet boeiend genoeg bent om mee samen te leven – en dat zal gelden voor je verhouding tot de hele maatschappij.

Maar goed, die maatschappij, die ik eerder ‘de volwassenen’ heb genoemd, weet op dit moment ook helemaal niet wat het beste voor zichzelf is. Jij wordt aangemoedigd om je studie te afraffelen, om de lat laag te leggen, om alles in haast te doorlopen – en dat met hoge cijfers en prima papieren. Maar laat je niet overtuigen dat dat goed genoeg is; of dat dat leuk genoeg is; of dat je daarmee genoeg investeert in je lange termijn. Het volstaat niet om een bachelor of master te halen met hoge cijfers, want de eisen zijn niet hoog genoeg. Dat is domweg niet uitdagend genoeg voor je.

En daarbij is het gevaarlijk, want wat je riskeert is dat die ‘serieuze volwassenen’ je helemaal geen echte baan willen geven, als jij op een leeftijd van – zoef! – 24 klaar staat met je ‘echte’ opleiding en je sprankelende puntenlijst, waar je niks mee kunt. Maar laat ik even afstappen van het principiële. Nu gewoon praktisch: je wil toch tenminste het lot in eigen hand nemen om je eigen kost te kunnen verdienen?

‘Geen omwegen’, roepen de volwassenen. ‘Geen gemiskleun’, zeggen de politici. Maar als het erop aankomt, wanneer je gaat zitten bij dat sollicitatiegesprek bij een interessant bedrijf, waar je graag aan de slag wilt, dan willen jouw nieuwe werkgevers heel graag dat je omwegen bewandeld hebt, dat je geëxperimenteerd hebt, dat je creatief bent geweest in je leven en je opleiding. Dan heet een ‘miskleun’ opeens ‘ervaring’, en dan zal het zich uitbetalen dat jij je ‘jong’ en ‘onrendabel’ gedragen hebt.

Luister dus niet naar al die volwassenen. Luister naar jezelf.

Bjørn Bredal, redacteur van de Deense krant Politiken
Vertaling: Geert Bors en Annonay Andersson

In het kader van de Europese Alliance for Childhood, waarvan het NIVOZ lid is, zullen er de komende tijd meer internationale artikelen gepubliceerd worden. Nu eens niet met de nadruk op de Engelstalige wereld, maar op onze eigen buren – de landen van het Europese vasteland.