De Staat van het Onderwijs: 'Waarden zijn niet los verkrijgbaar, maar moeten gezamenlijk ontwikkeld worden''

16 april 2015

'Het is lovenswaardig dat de Onderwijsinspectie  laat zien serieus in gesprek te willen met leerlingen, over hoe zij hun onderwijs ervaren,' schrijft Hartger Wassink in een opiniestuk n.a.v. een onderwijscongres gisteren in Ede. Daar werden, naast de Staat van het Onderwijs, nog twee verslagen gepresenteerd. Ten eerste de Staat van Leraar, een verslag dat beoogt zicht te geven op de stand van zaken ten aanzien van het leraarschap in Nederland. Maar ook, dit jaar voor de tweede keer, de Staat van de leerling.


Om het belang nog eens te onderstrepen, begon de conferentie zelfs met het aanbieden van de ‘Staat van de Leerling‘ aan staatssecretaris Dekker. En wat noemen de leerlingen in dat rapport, als belangrijke verbeterpunten? Natuurlijk, ze willen leukere lessen van leraren met meer humor. En liefst ook om tien uur beginnen, in plaats van om half negen. Maar hun belangrijkste vraag was die naar een visie op onderwijs. Vrij vertaald vroegen de leerlingen: leg ons uit waaróm we dat allemaal moeten leren, wat ze ons op school voorleggen. Een prachtige, en belangrijke vraag.

Daarom is het zo jammer, dat tijdens de rest van de conferentie praktisch geen aandacht aan deze fundamentele vraag naar visie werd besteed. Want als je goed om je heen kijkt in scholen, en wat langer met leraren en leerlingen praat, zie je al snel wat goede scholen onderscheidt van de mindere scholen. Bij de goede scholen is een duidelijk besef van hun visie aanwezig. Dat wat in het Engels zo mooi ‘purpose’ heet: een hoger doel, een groter belang dat wordt nagestreefd.

Wat is goed onderwijs?

Wat ‘goed’ is moeten we overigens niet te smal opvatten. Het gaat niet alleen om meetbare, doorgaans vooral cognitieve, leerresultaten. Daarover bestaat gelukkig inmiddels brede consensus, hoewel in politiek en wetenschap de reflex nog krachtig is, steeds terug te grijpen op dat wat meetbaar is. ‘Goed onderwijs’ is echter iets dat niet objectief kan worden vastgelegd en vastgesteld. Laat staan dat op voorhand voorspeld kan worden hoe je dat kunt bereiken.

De visie die ‘goede’ scholen wel hebben, is daarmee ook niet met een kant-en-klaar recept te vervaardigen. Afgelopen weekend stond in Trouw een mooie, persoonlijke reportage van onderwijsredacteur Laura van Baars over het Vrijeschoolonderwijs. Ze was in die onderwijsvorm geïnteresseerd geraakt, door de schoolkeuze die ze voor haar eigen kind moest maken. Het valt haar, zo blijkt uit het stuk, op hoe enthousiast die leerlingen over hun school vertellen. En hoe begeesterd leraren spreken over het onderwijs dat ze geven. Ze realiseert zich gaandeweg wat een belangrijke factor is in al die betrokkenheid. De vrijescholen creëren namelijk samen met ouders en leerlingen een gemeenschap, die gebaseerd is op gedeelde waarden. Kiezen voor een school betekent in dit geval: toetreden tot die gemeenschap van waarden.

Schoolethos

Nu gaat het er niet om, dat alle scholen in Nederland vrijescholen zouden moeten worden, integendeel. Wat ik wil betogen is, dat dit aangeeft hoe belangrijk het is, dat leraren en leidinggevenden, samen met ouders en leerlingen, op zoek gaan naar de waarden, waarop ze hun gemeenschap kunnen baseren. Waarden zijn niet los verkrijgbaar, maar moeten gezamenlijk ontwikkeld worden, en telkens opnieuw aan de actualiteit worden getoetst. Je zou dit de ontwikkeling van een schoolethos kunt noemen. Uiteindelijk, wil je leerlingen betrokken krijgen, en wil je hen bij de visie betrekken, waar ze om vragen, dan zullen leraren, leerlingen en ouders op iedere school zo’n gemeenschap, dat ethos, moeten ontwikkelen.

Lees verder

Hartger Wassink is forum-redacteur bij het NIVOZ. Hij begeleidt scholen en teams bij normatieve professionalisering. Dit is zijn eigen blog.