De loopbaan van de leraar: 'Luc zet zich af tegen vernieuwing en zijn biografie vertelt waarom'

13 september 2015

Iedere leerkracht maakt in zijn loopbaan iets mee dat voor hem zo belangrijk is dat het zijn manier van denken over zijn werk sterk bepaalt. Voor buitenstaanders mogen dat banale of onbeduidende voorvallen lijken, voor de leerkracht bepalen ze vaak zijn hele manier van doen op school. Ze herinneren zich die periodes, incidenten of personen nog haarscherp, ook al is het voorval lang geleden. Over het belang van die ene horde, in de woorden van hoogleraar aan KU Leuven, dr. Geert Kelchtermans.

Iedere leraar loopt zijn eigen baan. Sommigen lopen hard van stapelen riskeren een valse start. Anderen wachten af of geven op. Wie de leraar wil begrijpen, moet luisteren naar zijn eigen verhaal. Dat deed Dr. Geert Kelchtermans (KUL) met de studie van de professionele ontwikkeling van leerkrachten vanuit biografisch perspectief. Daarvoor heeft hij zo’n honderd uren diepte-interviews met onderwijzers en observaties van hun handelen in de klas uitgetikt, gecodeerd en geanalyseerd. Uit elk verhaal komt een mens van vlees en bloed naar voren. En er zijn ook opvallende overeenkomsten.

Sleutelervaring
Zo maakt elke leerkracht in zijn loopbaan blijkbaar 'een kritische ervaring' mee die de rest van zijn denken en doen in positieve of negatieve zin bepaalt. Luc zet zich bijvoorbeeld af tegen elke vernieuwing. Wie hem laat vertellen over de eerste jaren van zijn loopbaan, begrijpt waarom. Andere leerkrachten maken een  sleutelervaring mee als ze in een nieuwe school belanden, botsen met een leerling of zelf kinderen krijgen.

De meeste leraren voelen zich erg kwetsbaar in hun beroep. Ze hebben enkel hun ervaring om op terug te vallen, maar wie zegt u of ze ''goed'' bezig zijn? Toch lopen ze voortdurend in de kijker: van leerlingen, ouders, directie, collega’s en de rest van de samenleving. Het oordeel van anderen bepaalt in grote mate het beeld dat ze van zichzelf en hun beroep hebben. Ze hebben het gevoel dat ze zichzelf voortdurend tegenover alles en iedereen moeten verantwoorden.

Een constante blijkt dan ook het zoeken naar houvast bij wat er is, naar evenwicht en status quo. Vandaar vaak zeer sceptische reacties of weerstand tegenover alles wat naar verandering en vernieuwing ruikt. Daar wil de leerkracht maar mee meedoen als hij er het concrete nut van inziet voor zijn dagelijkse klaspraktijk. Geen sprong in het duister, niet verder springen dan de stok lang is.

Iedere leraar maakt een persoonlijke professionele ontwikkeling door. Wie daarin inzicht wil krijgen, moet doordringen tot het persoonlijk interpretatiekader (''de bril'') waarmee de leraar zichzelf en zijn beroep bekijkt. Dit is een vrij nieuwe invalshoek voor onderzoekers: giving teachers voice. Niet de loopbaan staat centraal, maar de betekenis die de betrokkenen er zelf aan geven. Hun zelfbeeld, motivatie, taakopvatting en toekomstperspectief spelen een grote rol in het concrete onderwijs van elke dag.

In het persoonlijk verhaal en de individuele beleving van elke leerkracht duikt altijd een sleutelervaring op waarnaar hij verwijst om zijn visie op de job en op de relatie met leerlingen te verklaren. Die ligt voor iedereen anders. Het gaat om fasen, incidenten of personen die voor hem een keerpunt betekenen in zijn loopbaan en die zijn verdere professionele ontwikkeling sterk beïnvloeden. Ze hebben allemaal te maken met onzekerheid, uitdaging en twijfel. Sterke emoties dus.

Kritische fasen
'Die interim zal ik nooit vergeten', zegt Kurt. 'Ik stond nog niet lang in het onderwijs en was blij met elke interim. Gelukkig duurde die ene maar acht dagen. Als ik veertien dagen in die school had moeten blijven, was ik waarschijnlijk geen leraar meer. Zo stak mij dat daar tegen. Ongelooflijk. Bandwerk en een totaal verziekte sfeer. Ik was blij dat het gedaan was.'

Vooral tijdens de opleiding en de eerste jaren in de praktijk maken veel leerkrachten een kritische fase mee. Het is immers juist in die periode dat een leerkracht succeservaringen nodig heeft om enig zelfvertrouwen te ontwikkelen. Maar er zijn nog andere indringende momenten waarop de leerkracht zich ervan bewust wordt dat bepaalde aspecten van zijn aanpak niet haalbaar of zelfs niet wenselijk zijn. In deze periodes wordt hij op een dwingende manier aangezet tot bezinning over wat hij aan het doen is. Het kan om een gedwongen verandering gaan, bijvoorbeeld een fusie, overplaatsing, reaffectatie of een gefnuikte loopbaan als taakleerkracht. De context van zijn werk verandert daardoor ingrijpend en hij wordt gedwongen zich daaraan aan te passen.

Lees verder in de Loopbaan van de leraar - Kelchtermans

Uit: Klasse! Maandblad voor Onderwijs in Vlaanderen.