De flowmeter gaat bij Tom op seminar Stromend Onderwijs op en neer

5 november 2012

Tijdens het seminar ‘Flow in de klas’ op woensdag 31 oktober in Haarlem hield schoolleider Tom Pellis regelmatig zijn eigen flowmeter in de gaten. Die ging die middag op en neer, constateerde hij, maar kende aan het einde een opleving en een blijvende herinnering. 'Ik hervond mijn passie voor het woord ‘flow’, maar hoop het de komende tijd toch niet meer zo vaak te horen.' Zijn verslag.

Het is 14.10 uur als ik Hogeschool InHolland binnenstuif. Het was druk op de snelweg en ik ben te laat vertrokken, omdat ik per se nog wat kleine dingen af wilde handelen. Net iets te laat vertrokken, juist dan werkzaamheden in hartje Haarlem… Kortom, stress en drukte. Als dat maar goed komt!

Bij binnenkomst word ik hartelijk ontvangen, krijg een badge en kies mijn workshops. Al speldend loop ik de trap op en schiet de collegezaal binnen. Daar zit ik dan! In afwachting van veel inspiratie. Voel ik al tintelingen, positieve energie en een duidelijk verlies van tijdsbesef?  Ik kan niet wachten, ik wil flow! En wel nu!

Hans Kunneman trapt af met de keynote ‘Krachtgericht werken op school’. Verbinding is een sleutelwoord, vooral als je spreekt over flow. Hans is werkzaam in muziekonderwijs, als docent op verschillende conservatoria. Hij zet zijn woorden kracht bij door met zijn gitaar ons te wijzen op de interactie tussen geluid en stilte. De stilte versterkt de muziek, geeft de geluiden kracht en zorgt voor bepaalde gevoelens bij de luisteraar.

Ondertussen gaat er een flowmeter op en neer. Hans maakt graag gebruik van een flowmeter. Dit meetinstrument, bestaande uit een verticale balk met verschilde kleuren, zal vandaag in alle ruimtes te zien zijn. Iedereen is vrij om deze flowmeter te verschuiven, om aan te geven in hoeverre er flow wordt ervaren.

Kunneman vertelt in zijn keynote kort over het verschil tussen gefilterde en ongefilterde informatie. De ratio zorgt voor gefilterde informatie in ons brein die ons richting geeft en ons helpt in de dagelijkse praktijk. Voelen gebeurt ongefilterd, aldus Hans. Alles komt binnen en heeft invloed op jouw persoon. De combinatie van deze twee is volgens Kunneman flow, wat hij vergelijkt met Yin en Yang. Het geheel wordt nog eens ervaren met een korte instrumentale voordracht en een ode aan de jazzmuziek.

Hij geeft als laatste aan dat het van belang is om tijdens je werk als leerkracht goed voorbereid te zijn. Je moet een degelijk plan hebben voor de lessen, maar te allen tijde ruimte hebben voor creativiteit. Dan is er immers ruimte voor dynamiek.

De weerstand in een groep bij een bepaalde les heeft een creatieve reden. Als er iets vervelends in de klas gebeurt moet je dat als leerkracht erkennen. Dan stel je de vraag: wat wil ik (vanuit ergernis reageren? Klas is niet stil) of wat wil ik eigenlijk?  Hiervoor moet je jezelf kennen (authentiek functioneren). In hoeverre je jezelf kent, bepaalt wat je met de klas kunt doen. Daarbij doet de leerkracht er enorm toe om de ‘change agent’ te zijn; hij zal zijn tact moeten gebruiken om de flow die in de klas heerst te begeleiden naar een gezamenlijk doel, dat voor ieder individu vooruitgang oplevert.

Na het zingen van het lied ‘Wij zijn in flow’ worden we naar onze workshops verwezen. Ik zoek een flowmeter, want ik wil wel even mijn toestand kwijt. Ik wankel een beetje  tussen driekwart en halverwege. Het liedje heeft me niet enthousiaster gemaakt. Maar nieuwsgierig naar de volgende ruimte ben ik wel.

Workshop

‘Leren van binnenuit, nu zelf ervaren’ van Chantal de Haas vertelt ons over de kracht van Applied Consiousness Sciences, ofwel ACS. Onderzoek met betrekking tot neuroplasticiteit laat zien dat onze hersenen door heroriëntatie anders afstemmen op de buitenwereld, waardoor we meer authentiek kunnen reageren. Vanuit ACS maken we tijdens de workshop kennis met het bewust aanwezig zijn, oftewel getuige te zijn van alles wat er is. Het herkennen van pre-emoties, responsen, maakt het mogelijk om voorafgaand van een bepaalde emotie bewust te worden van jouw gevoel en dat geeft je de mogelijkheid om aangeleerde patronen los te laten.

Ook in deze workshop wordt er vele malen over flow gesproken, wat door mij ervaren wordt als een heel andersoortige flow. We mediteren en spreken achteraf over onze ervaringen. Het is een fijne bijeenkomst, maar het brengt me niet wat ik graag wil vinden. Namelijk meer informatie over flow in de klas! Mijn flowmetertje zakt een klein beetje…

Bij ‘Rubrics for life: Vanuit de kracht van de stilte en creatie’, een workshop door Geesje Stroo, gaan we zelf oefeningen doen om in de klas flow te genereren. We krijgen een korte omschrijving van wat Rubrics i: een eenvoudige methode om een creatieproces te ordenen, doelen te stellen en transparant te maken hoe je dat doel kunt bereiken. Ik wachtte met smart af, maar raakte tijdens deze workshop niet geboeid. Misschien kwam het vanwege het feit dat er op deze dag in elke volzin weer over ‘flow’ gesproken werd. Heel het woord ‘flow’ zorgde zo langzamerhand bij mij voor een soort aversie, een rilling. Ik kon mijn aandacht er niet meer goed bijhouden, gewoonweg omdat flow voor mij een leidende term was. Het geeft me kracht en zorgt voor motivatie. Dat gevoel lijkt even verdwenen en dat wil ik niet.

Bij het openen van een discussie over deze ervaring tijdens deze laatste workshop bemerk ik dat er andere bezoekers dit gevoel delen. Het flowmetertje daalt nog iets…

Tijd voor een broodje. Tijdens het kauwen en slikken praat ik met Annonay Andersson, medewerker van het NIVOZ, over het verloop van de dag. We delen onze ervaringen en voelen beide het modewoordverschijnsel. Samen spreken we verwachtingen uit naar de laatste fase van dit seminar. Ik voel dat mijn motivatie stijgt en dat ik weer weet wat ik wil en waarvoor ik ben gekomen. Het is voor mij altijd een opsteker om met gelijkgestemden tussendoor wat te praten over de ervaringen en zo weer in ‘flow’ te komen.

We besluiten de keynote ‘Krachtgericht werken op school’ van Fred Korthagen samen te beleven en gaan er met frisse zin naartoe. Eerst even een flowmeter zoeken. Die mag weer wat omhoog!

Bij Korthagen zit binnen een paar minuten een complete zaal in flow. Wat een heerlijk woord, flow! Fred neemt ons op interactieve en ludieke wijze mee in de theoretische wereld van flow. Hetgeen waar ik voor gekomen was. Krachtgericht werken op school: flow in het onderwijs.

Fred voelde zelf al iets met flow toen hij in de basisschool zelf in de schoolbank zat. Dat er mensen gepassioneerd waren en anderen niet gepakt werden. Dat triggerde hem toen al. Tot dusver houdt het hem bezig en heeft ertoe geleid dat hij wereldwijd naar studies over flow is gaan zoeken. De term shining eyes, dat in Japan vertaald wordt als ‘licht van binnenuit’, geeft aan dat flow zichtbaar is.

Het gaat over ieders kernkwaliteiten, die kwaliteiten die op het grensvlak liggen van persoon en professie! De lijst met kernkwaliteiten is oneindig. Kwaliteitsontwikkeling gaat van binnenuit. Dhr. Korthagen laat een stukje uit de documentaire Japanse Levenslessen van meester Kanamori. Dit voorbeeld gebruikt hij om met de zaal te gaan kijken naar kernkwaliteiten en hoe je hiermee om kunt gaan.

We zien bij Kanamori echt contact, fysiek contact, het ontvangen van blijheid, authenticiteit, het uitstralen van warmte en liefde uit, oprechtheid, het meebeleven van de gevoelens van de kinderen, het laten zijn, het genieten … Kortom, je zag dat hij samen met zijn klas flow genereerde. Dat kan volgens Korthagen bij iedereen, mits je de optimale balans weet te vinden tussen de vermogens die je in je hebt en de uitdagingen die je hebt. Op zo’n moment ben je in flow, voel je jezelf als een vis in het water, de ervaring ‘this is the real me’. Je krijgt een actieve lichaamshouding, je barst van de energie, de tijdsbeleving verandert, er ontstaat een snelle leercurve, ga zo maar door.

We oefenen met de kernkwaliteiten door ze te  benoemen. Hierbij kaart Korthagen aan welke feedback in de klas zin heeft en welke feedback geen flow genereert. ‘Dat heb je goed gedaan!’ heeft geen lading. Het zegt niets over wat je als kwaliteit hebt, meer over wat je doet.

‘Blijkbaar is de  therapeut bijna de enige plek in Nederland waar over kwaliteiten gesproken wordt,’’ vertelt Korthagen. ‘we zouden allemaal gezellig naar de therapeut moeten’. Er wordt om zijn grap collectief gelachen. Dat maakt voor mij maar weer duidelijk dat het tijd wordt voor een ommekeer. Een conclusie die ook vanuit de moderne psychologie is getrokken. Niet het benoemen van de kwalen en negatieve eigenschappen zorgt voor verbetering, juist het benoemen van kernkwaliteiten zorgt voor een psychologisch kapitaal. Dat werkt als motor voor innerlijke groei.

Door bij coaching drie keer zoveel positieve feedback te geven als kritiek, rekening houdend met het benoemen van de kwaliteiten, bereik je een snellere leercurve. Bereik je flowmomenten. Vooral als er gebruik wordt gemaakt van de lift. Kenmerkend namelijk voor flow is dat de kernkwaliteiten van denken, voelen en willen optimaal uit de verf komen en leiden tot effectief handelen. Als iemand alleen maar in het denken zit, is er geen flow. Bij alleen maar voelen, ontstaat het ook niet . Als iemand alleen maar heel sterk de eigen wil inzet, zonder goed te voelen en te overdenken wat er eigenlijk gebeurt, is er ook geen flow. We spreken in die gevallen van ego-flow of schijn-flow.

Fred Korthagen laat ons uiteindelijk oefenen om in gesprek met onze buren meer in flow te komen. Dit door te zorgen dat je gewaar bent van je denken, voelen en je willen. Door soepel langs deze drie verdiepingen te gaan, en zo in de lift te zitten, ontstaat flow. Samen met Annonay raakte ik in flow. We mochten elkaar drie minuten ondervragen en waren bij het eindsignaal niet te stoppen. Zelfs na het afscheid van Fred Korthagen, bij het verlaten van de zaal, bij het verwijderen van onze badges, het verhogen van de flowmeter en het ontspannen dalen op de trap bleven we in gesprek. Samen in de lift, schuivend van hart naar hoofd, van hoofd naar buik en weer terug.

Het hoogtepunt van deze flowdag lag duidelijk aan het einde. Ik hervond mijn passie voor het woord ‘flow’, maar hoop het de komende tijd niet meer zo vaak te horen. Het is een beetje uitgemolken en krijgt wat mij betreft een beetje een modestatus. Echter, het ervaren van de complete betrokkenheid, het volledig verbonden voelen met jezelf en de omgeving, tijd onbelangrijk vinden en genieten zonder stress zal voor altijd geluk geven.

En als ik dan weer in een stress schiet, en ik MOET weer van alles van mezelf, dan ga ik weer op zoek naar mijn lift. Dan vraag ik mezelf weer af wat ik wil, luister ik goed naar mijn emoties en herpak ik met mijn kwaliteiten. Want daar ben ik het liefst. In flow!

Tom Pellis was tot deze zomer leraar op de Stuifhoek in Made en thans schoolleider in Teteringen.