De dramadriehoek: 'Als dader, slachtoffer en redder elkaar versterken'

23 januari 2016

‘Moeder mishandelt juf op basisschool’ las Jelly Bijlsma in de Volkskrant. Wat was daar gebeurd?, vroeg Jelly zich af. Maar, pijnlijker nog: het deed haar denken aan iets dat ze zelf had meegemaakt. Haar blog over machteloosheid en de rollen die elkaar in stand houden. 'Een dader is iemand die over grenzen gaat, die anderen schade berokkent. Ook iemand die moppert over een ander of roddelt noemen we een dader.' 

‘De moeder had ruzie met de lerares over een voorval rond haar kind. Hierbij greep de moeder de juf naar de keel op het schoolplein. De juf raakte even buiten bewustzijn en liep verwondingen op.’ Mijn eerste gedachte is: wat is daar gebeurd waardoor deze vrouw zo boos is dat ze deze juf naar haar keel grijpt?’ Op internet lees ik dat er een discussie met de juf was over een voorval waarbij haar kind betrokken was.

Twee dagen later lees ik dat de moeder aangifte heeft gedaan bij de politie. Ze klaagt de juf aan wegens mishandeling van haar dochter. Tijdens de gymles heeft de juf haar dochter zo hardhandig aangepakt, omdat ze niet wilde luisteren, dat de arm van het meisje gekneusd is geraakt. Volgens omstanders was het meisje mogelijk slachtoffer van pesterij waarbij de leerkracht niet ingegrepen zou hebben. De juf zou volgens omstanders niet in discussie willen gaan over het incident. Hierna is de boel geëscaleerd…

Flashback

Oef! Dit heb ik zelf een beetje meegemaakt.
Ik werkte als inval-leerkracht in een groep 4. Het meisje had al een arm in het gips (had ik niet gedaan…) en ze wilde absoluut niet naar mij luisteren. Ik voelde me machteloos en werd steeds bozer tot het moment dat ik haar vastgreep en haar min of meer de klas uit sleurde… Ik dacht ‘dan die andere arm ook maar in het gips, maar luisteren zul je!'

Als ik er aan terug denk word ik weer rood en krijg ik het warm. Zo zal de leerkracht zich ongeveer gevoeld hebben op het moment dat ze dit deed. Wat heeft zich op die dag voorgedaan? Wat heeft zich op voorgaande dagen al voorgedaan? Ik vermoed dat de leerkracht zegeltjes heeft geplakt en dat haar zegelboekje vol was op die dag.

Hoe zorg jij er voor dat je zegelboekje niet vol komt?

Als moeder kies je partij voor je kind en op een bepaald moment is ook haar zegelboekje vol. Niet gehoord worden in je zorgen omtrent je kind is als ouder soms om gek van te worden. Dit is natuurlijk geen reden om iemand aan te vliegen. Maar als het niet goed gaat met je kind op school (en ook die ervaring heb ik) hij of zij ongelukkig is, bouw je een bepaalde boosheid en frustratie op. Als deze zorg ook nog eens gekoppeld is aan eigen ervaringen met pesten of gepest worden, kun je je voorstellen dat het emmertje gauw vol is.

En als ouder? Wanneer ga jij pal achter je zoon of dochter staan en zul jij de juf of meester wel eens duidelijk maken hoe het zit?

Dader en Slachtoffer

Een dader is iemand die over grenzen gaat, die anderen schade berokkent. Ook iemand die moppert over een ander of roddelt noemen we een dader. Iemand die straf geeft of je vermanend toespreekt. Het is allemaal dadergedrag. Een leerkracht die voortdurend moppert op de schoolleiding voelt zich slachtoffer en projecteert zijn onvrede op de directie. Ook een directeur die klaagt over zijn team of over zijn bovenschoolse directeur voelt zich slachtoffer en klaagt aan.

Een slachtoffer is iemand van wie de grenzen zijn overschreden door welke oorzaak dan ook. Iemand die gepest wordt is slachtoffer. Iemand die gemanipuleerd wordt is slachtoffer en iemand die naar de keel gegrepen wordt ook.

Er zijn in deze casus diverse daders en slachtoffers. Je kunt op verschillende manieren met slachtoffer-ervaringen omgaan. Of je stapt in het daderschap om aan het slachtofferschap te ontsnappen. Of je blijft in het slachtofferschap hangen. Leerkrachten die klagen over ouders voelen zich slachtoffer en ouders die leerkrachten aanklagen voelen zich ook slachtoffer.

Dramadriehoek

Daderschap en slachtoffers zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Een soort Siamese tweeling. Een dader kan niet bestaan zonder slachtoffer. En als de dynamiek tussen dader en slachtoffer aanwezig is, zie je vaak ook een redder in beeld komen. De redder kiest partij. Lijkt heel nobel en onschuldig, maar de redder versterkt in feite de dader-slachtoffer-dynamiek. Door partij te kiezen voor of tegen het slachtoffer houdt je de situatie in stand. Dit patroon noemen we de Dramadriehoek.

Psychologisch gezien verwijst reddergedrag naar eigen ervaringen. Het zien van een slachtoffer, een kind dat gepest wordt of thuis slecht behandeld wordt, doet je meestal onbewust denken aan je eigen ervaringen uit je eigen jeugd of schooltijd.

Ik herken dit. Ik ben me er lang niet bewust van geweest dat ik altijd partij koos voor de underdog. Ik was altijd loyaal aan het slachtoffer. Van in mijn ogen onrechtvaardige behandelingen kon ik echt heel boos worden.

En jij?

Toen jij het bericht las of te horen kreeg, aan wie was jij loyaal? De moeder? De leerkracht? De leerling? En wat heeft dit te maken met jouw geschiedenis?

LEES VERDER.

Jelly Bijlsma is GZ-psycholoog en blogt via haar website klassenkracht.nl.