Complimentenhandleiding: 'Vanuit oprechtheid, dat is het belangrijkste'

30 mei 2015

Als studente aan de PABO en als beginnend leerkracht las en bekeek Marieke Schut alles wat los en vast zat over onderwijs. Wat zij onder andere had opgepikt was dat complimenten onzekerheid in de hand werken. En dus ging ze haar complimenteren redigeren. Maar het voelde niet authentiek, maar gekunsteld. 'Vanuit mijn oprechte verbondenheid met de kinderen waardeer ik ze om wie ze zijn en het effect is tweeledig: de kinderen groeien van al deze oprechte waardering als kool en ik… Ik voel me elke dag een beetje nederiger worden.'

Ik leerde: als je een tekening van een kind bekijkt probeer dan niet iets te zeggen in de trant van: ‘wat mooi’ of ‘wat knap’, maar probeer iets te zeggen over de tekening zélf of over het werkproces (‘ik zie dat je hard gewerkt hebt, ‘het lijkt wel een feestje op jouw papier’, ‘ik word er blij van’ of iets dergelijks.

Je vermijdt het geven van een waardeoordeel over de prestatie van het kind. Er zijn verschillende voor de hand liggende verklaringen voor het in de hand werken van onzekerheid door complimenten. Kinderen zouden er afhankelijk van kunnen worden of ze worden onzeker als ze het compliment niet krijgen (voor bijvoorbeeld een andere prestatie die naar het idee van de leerkracht niet zo goed is uitgevoerd of wanneer een ander kind wél een compliment krijgt en dit kind niet). Ongetwijfeld zijn er nog andere, diepere, psychologische verklaringen voor dit verschijnsel die ik in de tussentijd al weer vergeten ben maar hoe dan ook: ik was gewaarschuwd!

Een tijd lang benaderde ik de kinderen in mijn klas op bepaalde momenten op deze enigszins gekunstelde manier. Wat er namelijk altijd aan mij knaagde was dat ik me voor mijn gevoel soms echt in moest houden terwijl ik enorm trots kon worden op een kind die net veertig minuten had gewerkt (dit is lang voor een kleuterkind) aan de tekening van zijn leven vol met grappige details, prachtig kleurgebruik en een enorme werklust. En dat ik dan alleen mocht zeggen ‘ik zie dat je hard gewerkt heb’, om maar niet op mijn geweten te hebben dat dit kind in de rest van zijn schoolcarrière (loopbaan, leven?) afhankelijk zou worden van complimenten en dus geen goed gefundeerd gevoel van eigenwaarde in zichzelf zou opbouwen.

Totdat ik een online Amerikaans artikel las. Het ging over de relatie tussen complimenten en narcisme en de stelling was: niet een teveel maar juist een tekort aan complimenten werkt narcisme in de hand. Het zou het heel erg ok zijn om vanuit oprechtheid je waardering uit te spreken voor het kind en dus ook voor de prestaties van de kinderen. Kinderen hebben dit ook hard nodig  voor het opbouwen van een goed gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen.

Het belangrijkste was echter: doe het vanuit oprechtheid, niet vanuit het willen beïnvloeden van het kind maar vanuit verbondenheid met je kind. Nu kon ik stoppen met mezelf inhouden op bepaalde momenten en hoefde ik niet te denken dat ik bezig was met manipulatie als ik een kind prees omdat het een ander kindje zo fijn geholpen had. Immers, dat had ik ook nog ergens geleerd: complimenten geven is een vorm van manipulatie.

Nu zeg ik volmondig tegen de kinderen hoe geweldig ik bepaalde dingen van ze vind (en zijn ze niet ook geweldig?!). Nu ik me nog vrijer voel om mijn waardering, trotst en verwondering over hun talenten en persoonlijkheid te mogen uiten zie ik wat een positief gegeven dit is. Vanuit mijn oprechte verbondenheid met de kinderen waardeer ik ze om wie ze zijn en het effect is tweeledig: de kinderen groeien van al deze oprechte waardering als kool en ik… Ik voel me elke dag een beetje nederiger worden: wat een potentie, wat een kunstzinnigheid, wat een levenslust, wat een vriendelijkheid hebben die kleuters van mij toch in zich. Wat een feest dat ik hier juf mag zijn!

Marieke Schut is lerares van groep 1/2 op Vrije School De Regenboog in Eindhoven.