#BlimageNL, schrijf jouw onderwijsverhaal bij een foto: 'De kracht van vragen

10 augustus 2015

Ayers Rock - of Uluru, zoals de oorspronkelijke bewoners van dit gebied hem noemen. Vrijwel iedereen kent deze iconische rots in het midden van Australië en zal bij onderstaande foto zijn/haar speciale droom (om de plek te bezoeken?) of herinnering (aan een reis lang geleden?) hebben. De foto is aanleiding voor heel veel vragen zoals we die in het onderwijs ook zouden kunnen stellen. Vragen over de natuur, over de mens, maar ook over lastige, ethische vragen. Dick van der Wateren kreeg de foto van collega-docent Frans Droog toegestuurd en de vraag om er een blog over onderwijs te schrijven. Het is een aflevering uit een zomerse serie #blimageNL waarvoor al zestig bijdragen zijn geschreven.




Ik leg deze zomer de laatste hand aan mijn boek over vragen stellen in het onderwijs, met de voorlopige titel 'Verwondering. Leren kritisch en creatief denken door vragen te stellen.' Dit is een mooie gelegenheid om daarmee te oefenen.

Ik kijk naar de foto, in de eerste plaats als geoloog en vraag me dan af: hoe is Uluru ontstaan?

Ik ben opgeleid om vragen te stellen over de processen waardoor dit soort landschapsvormen ontstaan. Uluru is een zogeheten inselberg, een geïsoleerde rotsheuvel die abrupt oprijst uit een verder vlak landschap. In zuidelijk Afrika worden ze 'koppies' genoemd. In de Namibi-woestijn, waar ik een paar jaar onderzoek heb gedaan, komen ze veel voor. Maar ook daarbuiten, bijvoorbeeld de Suikerbroodberg bij Rio de Janeiro.

Vragen over de natuur

Dat dit soort heuvels inselberg genoemd worden is nog geen antwoord op mijn vraag. Dat is vaak het probleem met de vragen die onze leerlingen voorgeschoteld krijgen. Dan wordt er gevraagd naar de juiste naam voor een verschijnsel en dat is het dan. Alsof de naam het ding is. Ik vind dat te weinig.

Is het belangrijk dat kinderen de naam weten van verschillende diersoorten, of willen we dat zich afvragen hoe die verschillen zijn ontstaan? Maakt het iets uit of onze leerlingen weten dat er verschillende soorten vulkanen zijn, schildvulkanen, stratovulkanen enz., als we niet kunnen uitleggen waardoor die verschillen ontstaan? Of hoe lava überhaupt aan het oppervlak komt?

Voor veel leerlingen is het frustrerend dat de 'goede' antwoorden op de vragen in hun schoolboeken geen antwoord geven op de vragen die ze zelf hebben. Dan staat er bijvoorbeeld in het aardrijkskundeboek dat een vulkaan ontstaat waar scheuren in de aardkorst zijn. Als je even doordenkt zie je dat dat onzin is, of in elk geval veel te simpel.

Scheuren komen overal in de aardkorst voor. Die noemen we breuken en daarvan lopen er een paar heel grote dwars door Nederland. De enige vulkaan in Nederland, de Zuidwal-vulkaan, ligt tussen Harlingen en Vlieland op 2 km diepte en is al 145 miljoen jaar niet meer actief. Hij ligt langs een breuklijn, inderdaad, maar nergens in de rest van Nederland is ook maar een spoor van vulkanisme, ook niet langs de nog steeds actieve Peelrandbreuk.

Dan is de voor de hand liggende vraag:
Waardoor komt het dat niet overal vulkanen zijn?

Breuken zijn dus een onvoldoende verklaring voor vulkanisme. Dat is makkelijk in te zien als je de aardkorst vergelijkt met ijs op een sloot. Als je daar een gat in boort zie je het water niet omhoog spuiten. Dat blijft gewoon een klein stukje onder de rand staan, omdat het water een hogere dichtheid heeft dan ijs. Er is dus meer nodig voor een vulkaan: een magmakamer en een hoge druk om de lava omhoog te stuwen.

Daarna kun je weer nieuwe vragen stellen:
Waardoor ontstaan magmakamers? Wat veroorzaakt de hoge druk in een magmakamer? Enzovoort.

Als ik naar de foto van Uluru kijk, bedenk ik dat inselbergen in verschillende klimaten en in verschillende gesteenten worden gevormd. Dat maakt het voor mij nog interessanter, want dan is de vraag: 'Hoe kunnen bijna identieke landschapsvormen ontstaan onder totaal verschillende omstandigheden?' of: 'Welke processen zijn daarvoor verantwoordelijk?'

Voor de hand liggende vragen zijn:
Uit welk gesteente bestaat Uluru? Hoe oud is dat gesteente? Waardoor is het land direct om de rots heen begroeid en vochtig, terwijl het landschap tot in de verre omtrek extreem droog is?  Van dichtbij kun je allerlei interessante holtes en ronde kommen zien in de rots, waarvan ik me afvraag hoe die zijn ontstaan?

Zo kan één foto aanleiding zijn voor tientallen vragen alleen al over de natuurlijke processen. Voor mij zijn die vragen minstens zo interessant als de antwoorden, omdat elke vraag weer nieuwe vragen oproept, waardoor ik steeds dieper ga nadenken over iets waarover ik me verwonder.

Welke vragen roept de foto op over de mensen die al tienduizenden jaren in dit gebied wonen?

Vragen over de mens

Uluru is een heilige plaats voor de lokale bevolking, die Aboriginals worden genoemd, maar die zichzelf Anangu (mens) noemen. Zij wonen daar al tienduizenden jaren en, zoals de talloze oude en nieuwe rotsschilderingen laten zien, heeft Uluru tot op de dag van vandaag een belangrijke religieuze functie.

Vragen die mij mij opkomen zijn:
Wat maakt Uluru belangrijk voor de mensen die hier wonen? Wat betekenen de rotsschilderingen? Wat is de functie van de verschillende heilige plekken rondom de rots? Welke verhalen vertellen de Anangu over deze plekken? Is de betekenis van Uluru veranderd sinds de eerste mensen zich hier vestigden?

De mensen die hier vanouds wonen hebben er grote moeite mee dat Uluru regelmatig door anderen, blanke Australiërs en toeristen, ontheiligd wordt. Bezoekers wordt beleefd verzocht de rots niet te beklimmen en sommige van de plekken en rotsschilderingen niet te fotograferen. Die verzoeken leggen veel toeristen naast zich neer. Een beklimming van deze iconische rots staat op het te-doen-lijstje van veel wereldreizigers. Een bekende Australiër leek het leuk om op de top te golfen en anderen laten zich er naakt fotograferen.

Ik vraag me af hoe het voor mensen, die daar van generatie op generatie wonen, moet zijn om mee te maken hoe een dierbare plek respectloos wordt behandeld.

Dat brengt me op de volgende vragen:
Hoeveel respect moeten we opbrengen voor een idee of geloof dat we vanuit onze eigen religieuze, atheïstische of agnostische overtuiging onzin vinden? Wat is belangrijker, het plezier van toeristen, of het geloof van de plaatselijke bevolking?

Voor veel van de verschijnselen rondom Uluru zijn redelijke wetenschappelijk verklaringen te geven. De verhalen die de Anangu vertellen over sommige gaten in de rots gaan over mythische wezens die er hun voetafdrukken achterlieten. Wij 'weten' dat dat wetenschappelijke geen hout snijdt en kunnen daarom menen dat we die verhalen niet serieus hoeven te nemen. Dat is voor mij nog maar de vraag. Al is het wel een lastige vraag, waar geen simpel antwoord op is.

Lastige vragen

Dichter bij huis kunnen we ons afvragen of Mohammed-cartoons niet de equivalent zijn van naaktfoto's op de top van Uluru. Is de anti-Islamfilm die Wilders maakte daar ook een voorbeeld van?

Wilders en de cartoonisten vinden dat ze de vrijheid hebben om hun mening te geven over een maatschappelijk verschijnsel dat in hun ogen gevaarlijk is.

Zo vind ik dat de katholieke kerk een schatrijke, criminele organisatie is die eeuwenlang andersdenkenden met geweld onderdrukt heeft en die samenspant met dubieuze regimes. Om van het stelselmatig negeren van seksueel misbruik maar te zwijgen. Ik vind dat ik de vrijheid moet hebben om die mening, mits gestaafd met feiten, te uiten. Anderen hebben daar vanuit hun religieuze overtuiging moeite mee. Welke overtuiging weegt het zwaarst?

Moet ik alles wat ik (wettelijk) mag zeggen ook echt zeggen? Als ik mijn mond houd om anderen niet te kwetsen, beperk ik mijzelf. Is dat erg? Het antwoord hangt af van de omstandigheden.

Als er dan geen universele antwoorden zijn, welke vragen moeten we wel stellen, om meer begrip te krijgen voor elkaar, voor mensen die er anders uitzien, andere overtuigingen en gewoonten hebben dan wijzelf? Ook al vinden we geen definitieve antwoorden op dit soort 'eeuwige' vragen, alleen al die vragen stellen en blijven doorvragen, vergroot onze kennis en begrip van de wereld: de natuur, technologie, kunst en menselijke verhoudingen.

Het is mijn overtuiging dat het onderwijs de opdracht heeft dit soort vragen serieus te nemen.
In een andere blog schreef ik over een curriculum dat helemaal opgebouwd is rond - wat ik noem - de Grote Vragen. Dat is voor mij niet een soort luxe of versiering naast het 'normale' curriculum dat voorschrijft wat onze kinderen moeten leren. Vragen stellen is een essentiële vaardigheid die jonge mensen helpt kritische, creatieve en autonome volwassenen te worden, die betrokken zijn bij de wereld waarin zij leven.

Dick van der Wateren is docent op het Eerste Christelijk Lyceum in Haarlem. Daarnaast heeft hij jarenlange ervaring als wetenschapper (geologisch onderzoek o.a. in Antarctica en Afrika) en wetenschapsvoorlichter. Van der Wateren is betrokken bij het NIVOZ en bij The Crowd, was een van de initiatiefnemers van het eerste EdCampNL en onderdeel van het blogcollectief OnderzoekOnderwijs.

--

Weer nieuwe verhalen voor #blimageNL

Het is inmiddels twee weken na de start van de #blimageNL uitdaging, schrijft Frans Droog op zijn eigen blogsite. En sinds de laatste update  zijn er weer een aantal nieuwe verhalen geschreven. Er zijn inmiddels al zestig verhalen geschreven!!!

De #blimageNL uitdaging is simpel: ontvang een foto en schrijf naar aanleiding hiervan jouw persoonlijke verhaal over onderwijs (blogpost + image = blimage), daag vervolgens iemand die je kent uit met een nieuwe foto die je hem/haar stuurt. Het resultaat is verbijsterend, fantastische verhalen door bevlogen onderwijsmensen. De blogposts die worden geschreven worden voorzien van de hashtag #blimageNL, zodat zij gemakkelijk kunnen worden teruggevonden, en op twitter gedeeld met deze hashtag.


Korte introducties en links naar alle tot dusver verschenen verhalen zijn terug te vinden op De #blimageNL lijst.