Bewustzijn in de klas

9 december 2017

Doordat lerares Tineke Spruytenburg vaak op de fiets naar haar werk gaat, heeft ze ruim de tijd om lichaam en geest voor te bereiden op de schooldag. Enige tijd geleden betrapte ze die geest op gedachten die ze niet erg kon waarderen, maar waarvan ze ook wist dat ze erbij horen. 'Het waren discriminerende gedachten, gedachten die onderscheid maken tussen mij en anderen, waarbij ik er zelf beter afkwam, uiteraard!' Nu ze zich ervan bewust was, kon ze ook nalaten om ernaar te handelen. En nam ze dit bewustzijn mee de klas in.

Van de bijna 20 kilometer die ik met ondersteuning van elektriciteit in de pedalen, meestal tegen de wind in, afleg, leidt driekwart me langs Hollandse polders. Soms richt ik mijn aandacht op de dageraad, dan weer op de dieren in de weilanden en vaak op wat er in mijn geest rondwaart.

Enige tijd geleden betrapte ik die geest op gedachten die ik niet erg kan waarderen en waarvan ik weet dat ze 'erbij horen'. Het waren discriminerende gedachten, gedachten die onderscheid maken tussen mij en anderen, waarbij ik er zelf beter afkwam, uiteraard! Ik glimlachte er naar en liet ze meevoeren op de eerstvolgende windvlaag. Ik was ook dankbaar dat ik die gedachte had opgemerkt, want nu ik me ervan bewust was, kon ik nalaten om ernaar te handelen. Dit bewustzijn bleef bij me gedurende de rest van de dag.

Ik gaf die dag les aan een groep kinderen, waarvan er één grote moeite had om zich te voegen naar de omgangsvormen die op de school gebruikelijk zijn. Collega's rapporteerden regelmatig dat hij 'zelfbepalend, agressief en opstandig' was tijdens de les en ook in de pauzes. Ik had zelf in de voorafgaande dagen ook behoorlijk wat uit de kast moeten trekken om hem te kalmeren en te motiveren. Ik was nog lang niet zover dat ik begreep wat er in hem omging, laat staan dat ik incidenten kon voorkomen. Deze morgen richtte ik mijn aandacht op hem, terwijl ik langs de weilanden fietste en nam me voor om hem zo te ondersteunen, dat hij een goede dag zou hebben. Hoe wist ik niet precies, ik was immers tamelijk handelingsverlegen. In elk geval zou ik mijn innerlijke ruimte en kalmte bewust opzoeken als de situatie daarom vroeg.

Toen het ventje met het laatste groepje de gang inrende, zag ik dat hij onrustig was. Ik sprak hem zacht aan en vroeg of hij boos was. Hij antwoordde bevestigend en afwerend. Ik leunde tegen de verwarming en bleef vlak bij hem. Stil, afwachtend en met mijn aandacht op hem gericht. Ik liet alleen iets horen als ik een grens moest aangeven. Met zachte, kalme stem. De andere kinderen gingen de klas binnen en aan het werk, waardoor ruimte ontstond om hem te begeleiden. Na een paar minuten was hij klaar om de klas in te gaan. Zonder een onvertogen woord ging hij aan het werk.

Bij de eerste lesovergang merkte ik onrust bij hem op. Ik gaf hem een stripboekje met de mededeling dat hij naar de instructie kon luisteren, terwijl hij zich daarmee ontspande. Hij protesteerde en liet dat varen toen ik hardop benoemde wat ik dacht op te merken: namelijk dat hij het moeilijk vindt om niets te doen en te luisteren naar de juf.

Het lukte die dag om op het juiste moment te anticiperen op wat zich bij hem leek te voltrekken. Pas tegen het einde ontsnapte er een situatie aan mijn aandacht. Er ontstond een ruzie met een klasgenoot toen ze, per ongeluk, tegen elkaar gebotst waren. Ik merkte het pas toen ze, heftig schreeuwend, tegenover elkaar stonden met hun vuisten in de aanslag. Ik sprong er tussen en haalde ze uit elkaar. Ze waren niet in staat om naar elkaar te luisteren en herhaalden de beschuldigingen.

Bij het jongetje dat er de hele ochtend in geslaagd was om zijn gedrag tijdig te corrigeren, stroomden de tranen over zijn smoeltje omdat de ander hem beschuldigde van opzettelijk botsen. Ik herinnerde me het verhaal van een collega over hoe hij zelf, boos en overstuur, eerlijk had opgebiecht wat zijn aandeel was in een flinke ruzie, eerder die week. 'Eerlijkheid is een deugd waar hij aan hecht', flitste het door me heen, 'daarom raakt een leugen hem zo hard.'

Ik benoemde wat ik dacht te zien en de tranen droogden meteen op. Hij stak zijn hand uit en bood zijn excuses aan voor de botsing. De andere deed hetzelfde en de ruzie was bijgelegd. Bij het afscheid vroeg ik de kinderen die moeite hebben om zich aan de schoolregels te houden, of het gelukt was dat wel te doen die dag. Toen dit jochie aan de beurt was, keek hij me stralend aan en heftig knikkend zei hij: 'Ja, heel goed!' Ik beaamde het en streek hem over zijn bol. 'Vergeet niet om dat thuis ook te vertellen hoor!' gaf ik hem mee. Hij glimlachte en vertrok.

Ik deel dit verhaal om te illustreren hoe gedachten je handelen kunnen sturen. In dit concrete voorbeeld was het de gedachte dat 'ik het wel effe beter zou doen' waar ik tegen aanliep, en de onmiddellijke reactie om dat ook zichtbaar te maken. Bewust van deze weinig deugdzame spinsels in mijn geest, aarzelde ik even toen ik het kind meegaf om thuis het succes van deze dag te melden. Ik besloot het wel te doen, omdat ik het kind (en de ouders) dit succesje gunde. En omdat het niet voorkwam uit de behoefte om mezelf op te borst te slaan.

Tineke Spruytenburg is lerares en geeft mindfulness aan kinderen en volwassenen.