'Als leerlingen betrokken zijn in een activiteit, dan disciplineren zij zichzelf'

23 augustus 2015

Straffen en belonen is in de geschiedenis van het onderwijs een geaccepteerd verschijnsel. De leerling dient ‘gedisciplineerd’ te worden en daarbij is de macht van de volwassene groot. Pedagogen als Rousseau, Montessori, Korczak en vele anderen hebben in de loop der tijd afstand genomen van deze aanpak. Zij handelden vanuit respect voor en gelijkwaardigheid aan de ander. En waar wederzijds respect en goede relaties ontstaan, wordt het denken over discipline en straf ook anders. 

Martin Haberman, professor op de Universiteit van Wisconsin-Milwaukee, hield in februari 2000 een lezing over zijn boek ‘Star Teachers of Children in Poverty’ (1995) in Florida. Door observaties en interviews vormden zich voor hem een beeld van de werkstijl van een star teacher en van de waarden die onder zijn gedrag ligt. Hij beschrijft in het boek zijn observaties van onderscheiden- de acties die star teachers nooit verrichten en leraren die het onderwijs verlaten of mislukken in hun werk, soms wel doen.

Discipline is daarin één van de hot topics. Star teachers hebben daarover een opvatting die tegengesteld lijkt te zijn aan wat veel leraren doen of lijken te geloven. Star teachers zijn namelijk niet erg bezorgd over discipline. Zij hebben een paar regels, meestal minder dan vier, en gewoonlijk opgesteld aan het begin van elk jaar. Zij zijn niet gefixeerd op het onderwerp als hun hoogste prioriteit. Discipline verschijnt niet eens op hun lijst van tien grootste zorgen. Dat wil niet zeggen dat ze niet te maken hebben met afschuwelijke onderwerpen, maar ze maken er geen issue van.

Er zijn verschillende redenen voor hun visie op discipline:

Deze leraren zien problemen als deel van hun werk.
Ze weten dat ze lesgeven aan jongeren die te maken hebben met armoede, slechte gezinssituaties, lichame- lijk en psychisch misbruik en dat dit hun werken en leren beïnvloedt. Terwijl veel leraren hebben geleerd les te gaan geven aan gewone, niet opvallende keurige leerlingen uit de middenklasse, waardoor zij afwijkend gedrag zien als een probleem.

Star teachers besteden relatief weinig tijd aan discipline.
Ze reageren proactief. Het is voor jongeren eenvoudi-ger om zichzelf tot probleem te maken voor ‘vreemden’. Het punt is dat star teachers relaties met hun leerlingen opbouwen rond leeractiviteiten en niet proberen relaties te ontwikkelen rond disciplineproblemen. Hun normale lerarenstijl bevat veel individuele interacties met hun leerlingen. Dat biedt hen de gele- genheid hun leerlingen goed te leren kennen, voordat zich gedoe voordoet. Jongeren weten haarfijn die leraren aan te wijzen die stabiele relaties met hen onderhouden.

Zij verwachten vooraf een grote spreiding van resultaten in hun klas, evenals een verscheidenheid aan gedragingen.
Een star teacher gaat er dus niet vanuit, zoals veel van hun collega’s, dat hun klas een homogene groep leerlingen bevat waarin dezelfde of ongeveer gelijke resultaten worden geboekt met hun lessen. Deze leraar schept geen discipline door het geven van betekenisloos werk, noch zullen zij opdrachten geven waardoor kinderen in verlegenheid worden gebracht of die zij nooit zouden kunnen volbrengen. Zij geven, terwijl het jaar vordert, zelfs steeds minder taken. Zij ontwikkelen gedurende het jaar steeds meer wegen waarmee leerlingen persoonlijk betrokken worden op hun eigen opdrachten.

Leraren die ordeproblemen hebben, zien discipline als een onderwerp dat apart staat van lesgeven.
De meeste leraren zien discipline als een voorwaardelijke set procedures voordat leren kan plaatsvinden. Als zij al kinderen diepgaander leren kennen, dan is dat vaak na ongewenste gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden. star teachers nemen het omgekeerde waar. Zij knopen diepgaande zorgzame relaties aan tijdens hun dagelijkse onderwijsactiviteiten, waardoor problemen niet ontstaan. Ze weten dat die onvermijdelijk zijn als ze deze kameraadschap niet hadden ontwikkeld. Als leerlingen betrokken zijn in een activiteit, dan disciplineren zij zichzelf.

Leraren aan wie wordt gevraagd hoe een disciplineprobleem op te lossen, beschrijven het volgende escalatieniveau en de bijpassende stappen (als een soort controleschema):

1 een gesprek met de overtreder,
2 een gesprek met de ouder,
3 een gesprek met de directeur,
4 een gesprek met de psycholoog.

Star teachers zullen de volgende aanpak beschrijven:

1 Vind iets waarin de leerling is geïnteresseerd,
2 Vind iets anders dat de leerling kan doen,
3 Vind iets dat de leerling kan delen met de rest van de groep.

Lees verder

Rikie van Blijswijk