'Als je goed je best doet en goede cijfers haalt, dan mag je …'

31 augustus 2017

We geven nog steeds te vaak onderwijs, zonder samen met de kinderen te bespreken wat het doel is. We creëren leerlingen die werken voor een beloning, dus niet omdat ze in de gaten hebben dat ze zelf naar een doel toe werken, gelijk hun toekomst. Karin Donkers ziet dat het gemeengoed is geworden, ook in de opvoeding. Als ze plaatsneemt in de wachtkamer van de huisartsenpraktijk krijgt ze de spiegel voorgehouden. 'Als je nu even lief stil zit, dan gaan we straks wat lekkers kopen.' 

In de wachtkamer van de huisartsenpraktijk hing een onaangename stilte toen ik binnenkwam en de wachtende mensen goedemorgen wenste. De groet werd beantwoord door een aantal mensen dat even opkeek van zijn telefoon of het ‘geleende’ tijdschrift. Ik realiseerde me dat ik altijd een beetje onzeker werd van wachtkamers. De mensen zaten er immers niet voor niets en ze waren onwetend over het vervolg van hun dag en hun eventuele ziekte.

Tegenover me stond een wandelwagen met twee zitjes. In het achterste zitje, zat heel rustig, een peuter van een jaar of twee met een roze speen in zijn mond. In het voorste zitje een kleuter van een jaar of vijf. Ik begreep niet helemaal waarom hij in deze ‘dwangbuis’ zat en deze vraag werd blijkbaar gedeeld door de kleuter zelf. Hij schopte met zijn voeten op de standaard onder hem en probeerde zich los te wurmen uit het tuig. Hij had de Duplo aan het speeltafeltje ontdekt en dat zag er wel heel aantrekkelijk uit.

'Als je nu even lief stil zit, dan gaan we straks wat lekkers kopen.' De jongen staakte even zijn geschop om vervolgens over te gaan in een klaagzang over het feit dat hij niet naar de dokter wilde, maar wilde spelen. Even verwachtte ik dat hij vrij gelaten zou worden, maar niets was minder waar.

'Als de dokter heeft gekeken, dan voel je je straks weer veel beter.' De kleuter keek zijn moeder even aan, draaide zich om en trok de speen uit de mond van zijn broertje. Hier had de peuter achterin de wandelwagen niet op gerekend en hij begon te huilen.
'Geef die speen eens terug aan je broer. Kom op nou! Als je niet luistert, dan gaan we vanmiddag niet naar oma.'

Ik schoof wat heen en weer op mijn stoel en hoopte dat ik zo aan de beurt zou zijn. Het stoorde me en dan met name de woordjes ‘als' en 'dan’. Oorzaak en gevolg met een afloop die alleen voor de zender vast stond, maar voor de ontvanger in het geheel niet.

Want wanneer was je lief genoeg om wat lekkers te verdienen?
En hoefde je alleen maar lief te zijn, als daar een beloning opstond?
Wie kon er van te voren vertellen dat een dokter inderdaad in staat was om je beter te maken?
Wat maakte toch dat we altijd geneigd waren om een beloning tegenover een actie te zetten?

Naarmate kinderen ouder worden, worden beloningen (en/of het intrekken van bepaalde privileges) gebruikt om kinderen te corrigeren of te straffen. Soms denken ouders zelfs dat ze hun kind stimuleren en aanmoedigen. 'Als je goed je best doet en een goed cijfers haalt, dan mag je …'

Wie bepaalt of een kind goed zijn/haar best doet?

Hoe vaak hoorden we het op school niet van onze leerlingen? 'Als ik de auto van mijn vader was, dan krijg ik €5,-.' Alsof het autowassen of andere klusjes in en om het huis altijd alleen maar tegen betaling gedaan hoefden te worden. 'Als ik mijn kamer de hele maand goed opruim, dan mag ik wat moois uitzoeken.' Zijn we dan niet gewoon met z’n allen verantwoordelijk voor onze leef- en werkomgeving? 'Als je nog een keer brutaal bent, dan gaan we niet naar de bioscoop dit weekend.'

Als en dan, oorzaak en gevolg, straffen en belonen, dreigen en verwachten.

Als ik de verhalen over motivatie lees in de kranten, denk ik meteen aan deze voorvallen. Leerlingen die niet werken vanuit een intrinsieke motivatie, maar de opdrachten doen zonder het doel voor ogen te hebben. Zijn wij daar als volwassenen, ouders en leerkrachten, niet de oorzaak van? Beginnen we deze boycot al niet van jongs af aan?

Lees verder

Karin Donkers was schoolleider op De Cocon, een school voor Ontwikkelingsgericht Onderwijs en nu kwartiermaker voor de nieuwe Openbare School van Ronduit Onderwijs wordt, de Vrooneermeerschool.


Meer over hetzelfde thema lezen?

--> Een verdiepend stuk over hetzelfde thema van Beate Letschert:
Kinderen gedragen zich niet volgens verwachting... en prijzen helpt niet!

--> De theorie van Carol Dweck: Fixed mindsets en growth mindsets