'Als er continu voor jou besloten wordt wat er goed is en fout, hoe leer je dan zelf te beslissen?'

22 augustus 2015

Terugblikkend op de ophef die er ontstond door het opvoedprogramma van Jo Frost, staat Hiranthi Herlaar stil bij de functie die de opvoedtechniek van Frost wel heeft. 'Om de uit de hand gelopen situaties om te laten slaan, de bestaande situatie te doorbreken, kan het inderdaad handig zijn om straffen en belonen in te te voeren. Voor een korte periode.'

In veel reacties op de #StopJoFrost actiegroep wordt er iets als 'maar ze komt wel in huis bij gezinnen waar het compleet uit de hand gelopen is', zo nu en dan gevolgd door 'hadden ze dan beter helemaal geen hulp moeten krijgen?' Blijkbaar is er alleen een keuze tussen Jo Frost en de gezinnen laten bungelen.

Dat de betreffende gezinnen hulp nodig hebben staat buiten kijf. Ze vragen er niet voor niks om. Maar dat betekent niet dat Jo Frost automatisch het beste is dat ze had kunnen overkomen.

Om de uit de hand gelopen situaties om te laten slaan, de bestaande situatie te doorbreken, kan het inderdaad handig zijn om straffen en belonen in te te voeren. Voor een korte periode. Niet om het straffen en belonen zelf, maar om ouder en kind wat structuur te geven -houvast – in de chaos waar ze op dat moment in zitten. Het is een stappenplan dat ingezet kan worden tot de ouder voelt weer wat grip op zichzelf te hebben, er weer wat ruimte in het hoofd is om na te kunnen denken.

Voor dat soort situaties is Triple P (een opvoedinterventie) ook ooit bedacht. Voor uitzonderlijke situaties, voor een korte periode. Om verdere schade (lichamelijk en emotioneel) bij ouder en kind te voorkomen.

Helaas wordt het ondertussen overal voor gebruikt. Zindelijkheidstraining, aankleden, tandenpoetsen, in een eigen bed slapen en/of blijven, luisteren (niet het horen wat er gezegd wordt, maar doen wat er gezegd wordt), noem maar op. Beloningsborden zijn tegenwoordig overal verkrijgbaar. Van alle kanten krijgen ouders de boodschap dat het ‘de normale manier van opvoeden’ is.

Een programma als Nanny on Tour draagt bij aan die beeldvorming. Of dus eigenlijk: het draagt niet bij. Er wordt namelijk niet gemeld dat dit een interventiemethode is (voor een kortdurende periode). Het wordt gepresenteerd als de enige methode. Het schetst het beeld dat opvoeden met straffen en belonen de énige manier is om een gezin structuur te geven, kinderen (en ouders) veiligheid te bieden. Wat ook het zwart/witte beeld tussen een autoritair of laissez-faire ouderschap blijft bevestigen. Terwijl daar een wereld van verschillende gradaties in samenwerking tussen zit.

Heeft het gezin echt het gevoel geholpen te zijn door de bekende supernanny? Dat is dan hartstikke fijn natuurlijk. Het is echter wel belangrijk dat ouders te horen krijgen dat dit niet de enige manier van opvoeden is en dat wetenschappelijk onderzoek in de afgelopen jaren ook uitwijst dat er fijnere manieren zijn. Of het dan gaat om een programma als dat van Jo Frost of de advisering bij het consultatiebureau (Triple P-afgeleid).

Langdurig straffen en belonen

Het is noodzaak dat ouders en opvoeders weten dat straffen en belonen niet voor langdurig gebruik zijn bedoeld. Straffen en belonen zijn namelijk manipulatietechnieken. Je manipuleert er het gedrag van de persoon mee, om de gewenste uitkomst te krijgen.

Als we, zoals nu ook al veelvuldig wordt gedaan in huis, kinderopvangcentra en scholen, dit overal gaan doorvoeren, dan worden kinderen dus op dagelijkse basis gemanipuleerd door volwassenen om te doen wat zij willen. Dat geeft ze de indruk dat bepaalde dingen willen doen (of leuk vinden) slecht is, want er staat een straf tegenover. En dat andere dingen eigenlijk heel stom zijn, anders was er geen beloning voor nodig. Wanneer er voor het gedrag gestraft/beloond wordt, dan geeft dat het kind de indruk dat hij/zij van zichzelf niet goed (genoeg) is. Dat er een ‘wortel’ nodig is om zich goed te gedragen en ook dat straf vereist is om hem/haar te weerhouden van ongewenst gedrag.

Lees verder.

Hiranthi Herlaar is mede-oprichter van ouderplatform KROOST en schrijft daarnaast op de websites Liefdevol Opgroeien en Montessori Thuis.