Aanbevolen Dolf van den Berg: ‘Een veelvormig, ambitieus en opbeurend boek’

2 juni 2015

‘Aan allen die groots willen dromen en denken!’, schrijft Dolf van den Berg aan de start in zijn jongste boek ‘Het herstel van de pedagogische dimensie in de ontwikkeling van mens en wereld’, dat op 2 juni bij het NIVOZ ten doop gehouden wordt. Geert Bors hielp Max van Manen bij de vertaling van diens voorwoord en kreeg zo een vroege sneak peak. Hij overdenkt hier de openingspassage waarin Dolf van den Berg met zijn zoon naar de top van de Mont Blanc klimt: ‘De psycholoog Van den Berg betreedt nieuwe pedagogische velden. Misschien niet altijd maagdelijke sneeuw, maar hij voert je mee op zijn reis een frisse, originele, verbindende blik.’

Dolf van den Berg (1940) was emeritus hoogleraar van de Radboud Universiteit te Nijmegen en voorzitter van de Taskforce Ontwikkelingsgericht Onderwijs (TOO). Hij overleed op 7 juli 2020 plots, op 80-jarige leeftijd.

Hoewel er vele filosofen de revue passeren in het nieuwste boek van Dolf van den Berg, ontbreekt de Duitse ‘filosoof met de hamer’ Friedrich Nietzsche in dat lijstje. Toch moest ik bij het openen van Van den Bergs boek aan hem denken. Of beter aan Alain de Bottons hoofdstuk over Nietzsche in zijn boek ‘De troost van de filosofie’ (2000).

De Botton introduceert Nietzsche daarin als dé filosoof die je troost kan bieden bij moeilijkheden: het leven mag bij Nietzsche soms gerust hard en lastig zijn, omdat het de mogelijkheid opent om te komen tot het goede, het ware en het schone. Pijn en ongemak zijn er niet om te vermijden, maar zijn vaak een natuurlijke, noodzakelijke stap om iets wezenlijks te bereiken.

Vandaar, stelt De Botton, dat bij Nietzsche – zelf fanatiek bergwandelaar – bergen vaak een grote metaforische, symbolische functie vertolken in zijn werk. Neem dit citaat uit Menselijk, al te menselijk: 'De bergen der waarheid zul je nooit vergeefs beklimmen: ofwel zul je vandaag hoger komen ofwel zul je kracht winnen om morgen hoger te komen.'

Ik moest aan dit citaat denken, omdat Dolf van den Berg (nomen est omen) zijn lezer in de opening van zijn boek meeneemt naar de hoogste berg van Europa, de besneeuwde, verijsde Mont Blanc, waar hij in 1988 met zijn zoon een klimtocht ondernam. Touwen, houwelen, karabiners en een goede gids helpen hen omhoog.

Halverwege de berg is het kamp voor de nacht, waar ook een aantal andere gezelschappen verblijven. Maar als de nieuwe klimdag om 2:45 aanbreekt, blijkt dat veel van de alpinisten door hoogteziekte bevangen zijn en terug naar het dal moeten. Van den Berg, zijn zoon en hun gids trekken verder naar boven. Zoals bij Nietzsche, toont zich na het afzien de waarde van de onderneming. Van den Berg schrijft:

 

'Rond zes uur in de morgen kwamen we aan op de top van de Mont Blanc. Wat we vanaf het ‘dak van Europa’ zagen, was adembenemend: het was helder, de zon kwam in de verte op en we hadden een weids uitzicht en prachtige vergezichten.'

Maar het is niet alleen pracht dat Dolf van den Berg ontwaart. In het zuiden, richting Milaan en de Povlakte, ziet hij in het dal een geelachtige smog die het uitzicht en zijn gemoedsstemming negatief bijkleurt. Een zelfde soort troebelheid vormt vaak een bedompte sfeer in ons onderwijs, stelt Van den Berg:

 

 

'Bij het schrijven van deze studie kwam dit beeld van de Italiaanse smog weer sterk boven. Ook het onderwijs kent smog, veel, soms zwaar en dreigend. Bepaalde thema’s in het onderwijs zal ik beschrijven als karakteristieke smog-verschijnselen. De opdracht is de smog te overstijgen om weer de ruime heldere lucht te kunnen zien. Het moet weer mogelijk worden op ‘grote hoogte’ (= groots) te denken, gedachten te ordenen en te dromen. Aan die wens kunnen we slechts tegemoet komen door onze principes te bevragen.'

Groots denken. Daarvoor had Nietzsche hem ongetwijfeld de hand kunnen schudden. En het strekt tot aanbeveling dat Van den Berg daarvoor zeker niet alleen bij de filosofen heeft aangeklopt, maar een prachtige, relevante, eigentijdse én klassieke lijst aan pedagogen raadpleegt. Daarmee betreedt de psycholoog Van den Berg nieuwe velden. Misschien niet altijd maagdelijke sneeuw, maar hij voert je mee op zijn reis met een frisse, originele en verbindende blik.

Deze korte inleiding tot dit veelvormige, ambitieuze en opbeurende boek is slechts bedoeld als eerste aanbeveling. Als je het niet van mij wilt aannemen, dan vast wel van de Nederlands-Canadese pedagoog Max van Manen, die in zijn voorwoord stelt:

 

 

'Het is moeilijk om Dolf van den Bergs nieuwste boek te lezen en niet voortdurend te worden overvallen door inzichten en opwellingen van grote pedagogische importantie.'

Dolf van den Berg houdt zijn boek op dinsdag 2 juni ten doop bij het NIVOZ. We beloven je op de hoogte te houden van dit boek en de dwarsverbanden die er bij het NIVOZ blijven ontstaan tussen het werk van Dolf van den Berg, Max van Manen, Gert Biesta, Luc Stevens en andere pedagogische denkers die meehelpen om de smog in onderwijsland op te klaren en het van een stevig pedagogisch-ethisch fundament te voorzien.

Geert Bors, redactie NIVOZ/hetkind

Meer informatie over Dolf van den Bergs ‘Herstel van de pedagogische dimensie in de ontwikkeling van mens en wereld’, vind je hier.