Aan de randen is de wereld spannend: 'Leraren die de grenzen opzochten blijven ons het beste bij'

16 juli 2015

Gert Jan Kleinpaste las het nieuwe boek van Meester Mark. Het raakte bij hem een gevoelige snaar. 'Het is de boodschap onder deze rompslomp die leraren meemaken, die mij hoe dan ook zorgen baart. Die mij doet denken dat onderwijs anders organiseren verdient.'

Het boek Meester Mark vraagt door is een vervolg op Meester Mark draait door. Meester Mark is Mark van der Werf, de journalist die leraar werd, zijn tanden daarop stuk beet en de pen weer oppakte. Na een boek over zijn ervaringen doken er veel reacties en prachtige anekdotes op in zijn mailbox. Deze vormden de inspiratie voor zijn met een vlotte pen geschreven tweede boek, over heel veel collega's van Meester Mark. Collega's die 'het mooiste vak ter wereld hebben' en die daarmee weer een haat/liefde-verhouding hebben.

Ik vraag op de bijeenkomsten waar ik over onderwijs praat vaak: ‘Welke leraren herinnert u zich na alle jaren nog altijd?’ Het antwoord is eigenlijk altijd dat díe leraren die de randen opzochten en de grenzen verkenden ons allemaal bijgebleven zijn. De onderwijsgevenden met wie journalist Mark is gaan praten, zoeken ruimte. Ruimte om het vak waarvan zij zoveel houden een beetje naar eigen inzicht te mogen vormgeven. Er klinkt teleurstelling door in veel verhalen, maar ook altijd hoop. Wat overheerst is dat het werken met de kinderen, met de leerlingen, veel goed maakt. Daar doet een leerkracht het uiteindelijk allemaal voor!

Terwijl ik met het boek van Mark van der Werf bezig ben, lees ik een artikel in de Volkskrant waarin Eric van 't Zelfde (van OSG Hugo de Groot in Rotterdam) zegt: ‘Het slagen van kinderen is afhankelijk van de goodwill van docenten. Dat vind ik vreemd’. Want ja, die leraren daar werken 60 uur met een contract voor 36 uur. De inzet van leraren overal in ons land is prijzenswaardig. De vraag is echter: doen zij de goede dingen en doen zij de goede dingen goed? Op het Hervormd Lyceum West in Amsterdam komen de leraren in het weekend naar school om als vrijwilligers examentraining te geven. Het ontlokte journalist Sander van Walsum het commentaar: ‘Docenten moeten niet overwerken, maar staken’. Voor veel sociaal bewogen professionals – dat zien wij in het onderwijs, in de zorg en eigenlijk in het gehele sociale domein – geldt dat zij altijd onverdroten door gaan. Met hart voor hun werk en passie voor hun doelgroep. Dat gebeurt echt al decennia op deze manier. ‘Het wordt hoog tijd dat de samenleving het belang dat ze aan goed onderwijs zegt toe te kennen ook in de schoolbudgetten tot uitdrukking brengt’, schrijft Van Walsum.

Ondertussen denk ik aan Vivianna Lustermans uit Gouda, aan Ans Geleijnse uit Breda, Mieke Wamelink, juf van een basisschool in Aalten en Lia Weeda uit Joost-mag-weten-waar. Zomaar wat voorbeelden van leraren uit het vermakelijk geschreven boek van Meester Mark. Het is de boodschap onder deze rompslomp die leraren meemaken, die mij hoe dan ook zorgen baart. Die mij doet denken dat onderwijs anders organiseren verdient.

Er bestaat zoiets als ‘de wet van behoud van ellende’. Het is de wat spottende variant op een natuurkundig principe. Hoe je het ook wendt of keert, het zal anders moeten in het onderwijs, vanwege de ervaren werkdruk die zo uitvoerig het onderwerp vormt in Meester Mark vraagt door. De grote boodschappentassen met nakijkwerk herinner ik mij nog uit mijn eerste huwelijk met een bevlogen juf op wie de school nooit vergeefs een beroep deed. Het samen aan de keukentafel corrigeren van alle werkjes – wat in een paar voorbeelden in het boek ook genoemd wordt – ken ik wat dat betreft maar al te goed.

Het gaat allemaal net zolang door totdat de wal het schip keert. Ik ben echter bang dat de verandering niet vanzelf gaat komen vanuit de groep die bij die verandering het meeste baat heeft. Plichtsbesef, liefde voor het vak en het kind maken nu eenmaal dat leraren voortploeteren en doormodderen, totdat zij overvallen worden door een burn-out of hun bordenwisser aan de wilgen hangen.

Je kunt een probleem nu eenmaal niet oplossen met dezelfde manier van denken als waarmee het probleem is ontstaan, citeer ik Albert Einstein dan maar enigszins vrij. Dus voordat de wal het schip keert, is het wellicht verstandig zo'n beste-stuurman-aan-wal aan boord te vragen. Die stuurman noemen wij een loods. Hij kent de omgeving, weet hoe sterk de stroming is en laveert deskundig om de klippen heen.

Dat in het onderwijs iets moet veranderen en dat leraren daarbij 'in the lead zijn', lijkt me evident. Dat die verandering een positief effect moet hebben op de belasting van leraren is ook helder. Daar zijn vriend en vijand het wel over eens. Die verandering gaat m.i. alleen slagen als leraren zelf 'regelruimte' gaan ervaren; als zij zelf invloed krijgen op het organiseren van hun werk. Jarinde Remerie van Jenaplanschool Pierson leeft helemaal op van de lieve bedankkaart van ouders van een leerling met kerst. Het is een geluksmomentje dat haar in staat stelt het onderwijs te overleven. Ook ik ken de tas vol kleine attenties, lieve kaartjes en opbeurende woorden waarmee mijn ex-echtgenote de zomervakantie inging. Het laat onverlet dat in het onderwijs al jaren lang veel en hard gewerkt wordt en dat iedere poging dat te veranderen in het zicht van de haven strandt. Misschien wel omdat wij ons ook wel heel graag onmisbaar voelen en omdat het leven op de toppen van je kunnen en op de grens van de mogelijkheden gewoon het spannendst is.

Meester Mark vraagt door legt geestig de vinger weer eens op de zere plek. Zoals Eric van ‘t Zelfde dat, wat meer uitgesproken en zakelijk, in De Volkskrant eveneens deed. We kennen de kwaal, we zien de symptomen, maar om dat echt te veranderen, is veel tijd en energie nodig. Waarschijnlijk precies van die mensen die juist over die twee zaken zo veelvuldig e-mailden met Mark van der Werf en bij hem hun hart hebben uitgestort.

Het is dan ook een boek dat in mijn ogen prima past in de vakantiekoffer van leraren die lekker op hun vakantiestek gaan genieten van hun welverdiende rust. Een boek met een relativerende knipoog en een boek dat door de herkenbaarheid van de gegeven voorbeelden een beeld schetst dat in het onderwijsveld zeker herkend zal worden. Mark van der Werf schrijft vlot en vertelt op een plezierige manier. Dat maakt het tot een heerlijk boek om de komende zomer een paar prettige uurtjes mee te beleven.

Gertjan Kleinpaste is voormalig schoolleider en onderwijsbetrokkene. Hij werkt vanuit RedShoe Keynotes / AndereBlik.com en is oprichter van de ‘metaforenfabriek’.