‘Wij zijn elkaars bevrijders, niet elkaars bewakers’, een krachtige basis voor een relatie

10 december 2015

Femke Cools, leraar van het jaar 2014-2015 in het PO, was bij de NIVOZ-lezing van Freek de Jonge in Driebergen en werd teruggeworpen in de tijd. Haar middelbareschooltijd was geen gemakkelijke. ‘Goed genoeg om naast te zitten tijdens proefwerken, maar te suf om uitgenodigd te worden voor klassenfuiven.’ Freek vertelde over discipline, vertrouwen en concentratie, en Femke trekt de parallel met haar eigen schoolcarrière, zowel als leerling als als leerkracht.

‘Wij zijn elkaars bevrijders, niet elkaars bewakers,’ zei Freek de Jonge gisteravond liefdevol over zijn vrouw. Een prachtige zin, een mooi beeld, een krachtige basis voor een relatie. Eigenlijk moest ik meteen aan mijn relatie met mijn leerlingen denken. Misschien is het wat veel lof voor mijzelf als ik zeg dat ik de bevrijder ben van mijn leerlingen. Ik weet echter zeker dat er enkelen zijn geweest die zich bevrijd hebben gevoeld bij mij: de juf ziet mij staan, ze ziet mij werkelijk en ik kan en mag doen en leren wat ik belangrijk vind, op de manier die bij mij past. Ik weet ook zeker dat er enkelen zijn geweest die mijn ‘bevrijdende’ aanpak van lesgeven juist helemaal niet als bevrijdend hebben ervaren, maar bij wie het eerder onzekerheid veroorzaakte: wat verwacht de juf dan precies, waar mag ik ruimte pakken en wat is nog wél verplicht? Zeg me maar gewoon wat moet, dan vind ik dat eigenlijk wel zo prettig.

Het is ook niet zo gemakkelijk om de ruimte te pakken die je gegeven wordt; als leerling, als leraar. Daar heb je zelfvertrouwen voor nodig. En zelfvertrouwen heb je ook niet zomaar. Dat zit in het hebben van vertrouwen. Voor Freek gaat het altijd in de eerste plaats om vertrouwen, waar ieder mens recht op heeft. Om als kind dat vertrouwen te krijgen, is er een veilige gezinssituatie nodig. Voor Freek was zijn vader met zijn verhalen een belangrijke basis voor die veiligheid en dat vertrouwen. Voor mij was dat niet veel anders. Freeks vader vertelde verhalen in de kerk. Mijn vader las de prachtigste verhalen voor uit boeken en nam mij mee naar werelden die mij blij maakten en hoop gaven. Dicht en veilig tegen mijn vader aan, koos ik er zelfs op mijn 14^e nog weleens voor om voorgelezen te willen worden. Op zoek naar veiligheid in turbulente pubertijden.

Ik heb het twee jaar lang niet gemakkelijk gehad op de middelbare school. Ik werd gepest, omdat het niet cool was om leren leuk te vinden. Goed genoeg om naast te zitten tijdens proefwerken, maar te suf om uitgenodigd te worden voor klassenfuiven. Ik huilde stilletjes en trok niet aan de bel. Mijn veiligheid en aandacht zocht ik niet op school, maar thuis bij mijn ouders en bij mijn volleybalvriendinnen. Kortom: daar waar ik gezien werd, daar waar ik aandacht kreeg, daar waar ik mocht zijn. De vraag waar het volgens Freek bij vertrouwen ook om draait: mag ik er zijn?

Freeks verhaal nam mij gisterenavond mee terug naar mijn middelbareschoolperiode. Hij noemde de ‘oefenprogramma’s’ van René Gude, vier domeinen die Freek zelf liever ‘overlevingsstrategieën’ noemt: kunst, sport, religie en wetenschap/filosofie. Ik begon me even af te vragen hoe ik het eigenlijk overleefd heb die twee moeilijke jaren. Ik zocht naar veiligheid, maar ook naar grip. Op mijn sociale leven op school had ik geen grip. Ik sprak de taal van mijn klasgenoten niet, ik begreep niet werkelijk waarom ik afgewezen werd.

Ik denk dat ik in die periode vooral sport en wetenschap heb aangegrepen om te overleven. Volleybal was een spel met duidelijke regels. Een spel dat ik goed snapte, in tegenstelling tot het puberspel dat op school gespeeld werd. Ik kon tot het uiterste gaan op het veld; de pijn voelen van een verkeerde duik, maar de bal wel gered. Het gevoel van trots. Het gevoel van kunnen. De knuffels van mijn medespelers, het gejuich van publiek op de tribune. Gezien worden. En in de kleedkamer en kantine lol maken met mijn volleybalvriendinnen. Veiligheid en oprechte aandacht.

Mijn tweede overlevingsstrategie was de wetenschap. Kennis vergaren. Leren. Gevoed door mijn nieuwsgierigheid en wellicht ook zoektocht naar houvast, naar begrip, naar de veiligheid van boeken en verhalen. Freek noemde naast het begrip vertrouwen, het begrip discipline. Het zette me aan het denken. Ik ben enorm gedisciplineerd, als kind was ik dat al. Heeft mijn discipline ervoor gezorgd dat ik die jaren toch goed doorkwam? Freeks vraag bij discipline is: wil ik er zijn? Er waren momenten dat ik er niet wilde zijn, omdat ik er blijkbaar van anderen niet mócht zijn. Maar ik heb altijd geloofd in waar ik voor stond, waar ik gelukkig van werd en ben mijzelf daarin nooit kwijtgeraakt. Mijn liefde voor leren is nooit verdwenen. Ik deed geen concessies, groepsdruk of niet. Ik wist wat ik wilde en had de discipline om daaraan vast te blijven houden. Uren kon ik op mijn kamer zitten lezen, mijn huiswerk maken en maar doorgaan. Ik kon mijzelf daarin verliezen en dat gaf mij juist de houvast die ik nodig had in mijn onzekere sociale leven. Als ik in zo’n studieflow zat, was al het andere er even niet. Freeks derde essentiële begrip van de avond was concentratie: ‘Opperste concentratie leidt tot het totale niets. Die leegte grenst aan vervulling waarin niets alles vindt.’ Ik begrijp zo goed wat hij hier zegt. Dat niets dat alles was, dat mij veiligheid gaf omdat ik er grip op had. Het deed mij blijven geloven in mijzelf en gaf mij de hoop en het vertrouwen dat ook al het andere in mijn leven wel een keer op zijn plek zou vallen. Ik voelde me vaak alleen en onbegrepen, deel uitmakend van een groep. Maar mijzelf kon ik vertrouwen, mijn klasgenoten niet. Ik accepteerde dit gegeven en hield mij gedisciplineerd vast aan mijn eigen plan. ‘Je bent een van velen. Vaak zullen we moeten delen, soms zeggen: laat me vrij.’ (Freek)

Femke luisterde naar Freek de Jonge en zijn sleutelbegrippen vertrouwen, discipline en concentratie en moest denken aan haar eigen schoolcarrière en onzekere sociale leven. Welke associaties heb jij als lezer bij deze begrippen? Wie of welke ervaringen hebben daaraan bijgedragen? Stuur een reactie naar [email protected].

Femke Cools was Leraar van het jaar en ICT-coördinator op Montessori Nijmegen. Ze blogt over haar onderwijspraktijk op haar site www.juffemke.nl

Niet toevallig staat in het derde magazine van hetkind, ook het thema vertrouwen centraal. Vanaf 7 december is-ie verkrijgbaar, maar nu al te bestellen per 5 exemplaren (of een veelvoud). Freek de Jonge zegt over vertrouwen in het magazine: 'Vertrouwen heeft een brede basis nodig, waaraan je moet je werken, altijd. Wil je de waarde ervan overbrengen als leraar, dan zul je het zelf in de praktijk moeten brengen. Dan zul je jezelf moeten kennen. Je zult een eerlijk zelfvertrouwen moeten uitstralen en vertrouwen moeten geven.'
--> Lees hier meer over het magazine en hoe je het kan bestellen.