Overdenking: 'Hoeveel tijd besteden we daadwerkelijk aan de relatie met kinderen, juist als het fout gaat?'

13 mei 2014

'In een goede verstandhouding en sfeer is het makkelijk investeren, maar wanneer het echt nodig is, durven we dan ook het vertrouwen te houden in de waarde van de relatie?' Jeroen Goes overdenkt naar aanleiding van het symposium 'Education of the Heart' de waarden compassie, relatie, verbinding, liefde en goedheid. Waarden die eenieder in het onderwijs belangrijk vindt, maar orientaties die we vaak vergeten als we ons mee laten voeren door angst. De angst die zorgt dat we een terugtrekkend beweging maken. Zijn conclusie: 'Wij, onderwijzers en schoolleiders, maken het verschil, gisteren, vandaag, morgen. Iedere morgen na vandaag.'

 

We all have the potential to create a happy atmosphere, a happy family.

The change of bringing more compassion does not come from the government, or the EU, it comes from  individuals.

We should create a compassionate atmosphere by ourselves.

And in our family, through them other families and more families.

Believe we have all the potential. 

(Dalai Lama op het het congres Education of the heart)

De Oegandese man op het podium verhaalde over zijn jeugdjaren, onder het angstaanjagende regime van dictator Amin. Het geluid van de vertrekkende congresgangers verstilde. Hier stond een man te spreken met een verhaal. Zijn emotie was tastbaar in de grote ruimte die daarvoor al door velen was gevuld met de verhalen van sprekers als Prof. Dr. Dan Siegel, Prof. dr. Rob van Tulder, Ian Gilber en Richard Gerver en natuurlijk His Holiness de Dalai Lama.

Het bezoek van de Dalai Lama is de aanleiding geweest voor de organisatie van het symposium Education of the heart. De zaal van de Erasmus Universiteit in Rotterdam was gevuld met 600 mensen die op enigerlei wijze gerelateerd zijn aan het onderwijs; van 8 jaar (een enkeling) tot 70 jaar. Een bezoek van deze spiritueel leider dat aanleiding gaf om de drie uitgangspunten voor het onderwijs in deze tijd nog eens uiteen te zetten.

Wholeness - waarbij de cognitieve vermogens aangevuld worden met de sociaal-emotioneel-spirituele en fysieke dimensies van de mens.

Relational - de nadruk op de waarde van relaties voor interactie tussen studenten en docenten en tussen school, ouders en de gemeenschap.

Responsibility - de houding van het nemen van verantwoordelijkheid voor het welzijn en het geluk van onszelf, onze omgeving en de wereld om ons heen.

In de keynotes van de sprekers ging de meeste aandacht uit naar de eerste twee genoemde uitgangspunten: Wholeness en Relational. Luisterend naar de verhalen en de voorbeelden kon ik mij nog nauwelijks voorstellen dat er mensen in deze zaal, of daar buiten, zouden zijn die het er niet mee eens zouden kunnen zijn. Onderwijs voor een ieder om te kunnen worden wie je uiteindelijk bent. Deze gedachte werd nog eens geïllustreerd door een aantal uitspraken bij de verschillende presentaties.

 'Ik wil als een persoon gezien worden niet als een testresultaat' (de leerling)

 'De diversiteit van kinderen is in onze school belangrijk, we houden van de kinderen met heel ons hart' (de schoolleider)

 'We zijn gelukkig' (de student in antwoord op de vraag: hoe weet je of het werkt)

 'Wanneer je kan zijn wie je bent, dan ontstaat het vanzelf, onderwijs is niet zo ingewikkeld' (de docent)

En over de verandering die in ons onderwijssysteem nodig is:

'Er is een groot verschil tussen de wereld van het onderwijs en de wereld van de politiek. De politiek volgt, wij moeten het initiatief nemen’ (de professor)

'Teachers should interact with their students. Take responsibility, start today, don’t wait for the system.’ (de auteur)

'De complexiteit van de wereld en de problemen waar we mee te maken hebben wordt veel te ingewikkeld gemaakt, we verliezen het zicht waarover het eigenlijk gaat’ (de auteur)

’Teach your student as your familymember and take your full responsibility’ (de Dalai Lama)

Mooie oneliners, ik zou ze zo kunnen toepassen op mijn prachtige school. De school waar al negentig jaar de missie is om ieder kind te helpen worden wie het is. Om die missie te kunnen bewerkstelligen is de verbinding, de relatie met ieder kind een voorwaarde om te kunnen samenwerken. Ouders en kinderen weten dat, stellen zich kwetsbaar op, en onderschrijven de waarde daarvan.

En toch lijken we er in het onderwijs niet in te slagen om dit - breder dan bij een kleine groep scholen -  in het land veranderd te krijgen. Ondanks alle de wijze woorden die ook deze dag de zaal vulden. Ondanks de onbegrensde wijsheid van de Dalai Lama. Zijn woorden over compassie, relatie, verbinding, liefde en goedheid; je kunt er niet op tegen zijn.

Ik laat alle indrukken nog eens op mij inwerken, en herkauw de woorden die ik met mijn aanwezige bloggers hierover deelde nog eens en denk te weten waar het venijn zit.We kunnen niet meer spreken over onwetendheid, van 21th century skills heeft iedereen gehoord. Woorden als relatie, autonomie en verantwoordelijkheid zijn woorden die geland zouden kunnen zijn.

En toch, en toch.. het is de angst die lijkt te regeren. Luisterend naar wijze woorden van wijze mensen, hebben we alle vertrouwen in de mensheid, in het groeien van uit vertrouwen, vanuit de relatie. Maar houdt dat vertrouwen stand wanneer we in een crisis dreigen te raken? Welke reactie komt uit Den Haag wanneer ranglijstjes anders uitpakken, of rapporten ons anders doen geloven dan dat ons onderwijs deugt. Regelgeving is niet zelden het antwoord uit Den Haag.

Den Haag is echter niet het probleem, want, zoals Luc Stevens al vertelde; de politiek is volgend, wij zelf zijn het systeem. En wat doen wij, onderwijzers, wanneer iets fout dreigt te gaan? Hoeveel tijd besteden we daadwerkelijk aan de relatie met de kinderen, met de groep? Juist wanneer het fout gaat? In een goede verstandhouding en sfeer is het makkelijk investeren, maar wanneer het echt nodig is, durven we ook dan het vertrouwen te houden in de waarde van de relatie? En hoe zit het met de waarde van het andere principe, Wholeness?

Of zijn we geneigd om in crisis met straffen te dreigen, onze principes over boord te gooien en het machtsmiddel te gebruiken? En wat als wij als leerkrachten stand houden, vertrouwen houden in de drie uitgangspunten, maar onze ouders van onze leerlingen uit angst reageren? Wanneer een kind wordt gepest bijvoorbeeld, of wanneer een cognitieve achterstand (op wat?) lijkt op te treden?

In hoeverre blijken de wijze woorden, de uitgangspunten, nog steeds stand te kunnen houden bij de ouders? Of zeggen deze ouders dat de uitgangspunten mooi zijn, maar dat er ook grenzen moeten worden getrokken. Dat er actie moet komen, regels, afspraken.

Wanneer angst opdoemt lijkt het vertrouwen te verdwijnen. Het vertrouwen in de leerkracht, het vertrouwen in de waarde van de relatie, en de waarde van ieder individu.

Angst is het grootste gevaar op ontwikkeling, het scheidt ons af, maakt ons tot individuen die elkaar als bedreiging zien. Alles wat we niet met onze leerlingen willen bereiken.

Het vraagt moed van de scholen die de drie uitgangspunten blijvend in de praktijk willen brengen. Moed, vertrouwen en doorzettingsvermogen, naar jezelf en anderen toe.

De Oegandese man had aan het eind van de dag, de zaal weer stil gekregen. Pas op zijn 18e ging hij naar school, veilig genoeg op straat om te leren lezen, te leren schrijven. Docent na docent sloot, uit angst voor hun eigen leven, de deur voor hem. De vierde docent opende de deur, leerde hem leren. School maakte na al het oorlogsterreur in zijn jeugd van hem een human being.

Deze man had achttien jaar angst doorstaan om deze stap te kunnen zetten. Zijn dankbaarheid vulde de zaal. Na deze dag verklaarde de zeshonderd aanwezigen morgen het verschil te willen maken.

En ook ik zal steeds weer het vertrouwen hervinden om niet in de angst mee te worden meegenomen.

Wholeness - Relational - Responsibilty

Wij, onderwijzers en schoolleiders, maken het verschil, gisteren, vandaag, morgen.

Iedere morgen na vandaag.

Jeroen Goes is schoolleider op De Werkplaats in Bilthoven.