Werkdruk en de notie van volwassenheid: 'Ken jezelf en stop met wachten tot iemand anders je komt redden!'

1 juni 2017

'De effectiefste burn-out mix wordt bereikt door mensen met een hoge behoefte aan zingeving te plaatsen in een omgeving die door de gehele maatschappij actief gemonitord wordt en waar het resultaat van inspanning niet te garanderen is,' schrijft Jasja van den Brink. Noem het zelfverantwoordelijke zelfbepaling (Langeveld) of volwassenheid (Biesta), het gaat erom dat je inziet dat je jezelf moet redden, meent Jasja: 'Het enige transitiepunt dat overblijft om deze mix te neutraliseren ben jij, de leerkracht.'

Geïnteresseerd in het - dubbelzinnige - begrip volwassenheid? Volgend schooljaar (2017-2018) staat onze reeks Onderwijsavonden in het teken van dat thema. Filosofe Désanne van Brederode en onderwijsfilosoof Gert Biesta zijn onder andere sprekers. Lees hier meer. 

Al jaren wordt binnen de sector Primair Onderwijs (PO) de werkdruk als hoog ervaren. Dit onderkennen ook de sociale partners die bij het afsluiten van de cao betrokken zijn. In de nieuwe cao streven cao-partijen dit probleem aan te pakken door werkgevers te verplichten een 40-urige werkweek in te voeren. [1]

In de nieuwe cao PO wordt de beheersing van werkdruk simpel voorgesteld: het aantal uren dat aan het werk besteed mag worden is gelimiteerd en vastgelegd. Tot op de hoeveelheid en frequentie van de pauzes toe. De bedoelingen zijn goed: tijdig naar huis en pauzeren zorgt voor een gezonde werkbalans.

Maar wat maakt dat leerkrachten er een cao voor nodig hebben om dat te regelen?

Heel simpel, om Loesje te parafraseren: er is nog een heleboel werk over aan het einde van de 40-urige werkweek. Het werk is nog niet af of het gevoel heerst dat het werk nog niet af is. En dat niet zien en (h)erkennen maakt dat deze nieuwe cao op menigeen betuttelend overkomt. Het aantal beschikbare uren is niet het probleem; het vermijden van inhoudelijke keuzes en het niet voor vol aanzien van de professionals in het onderwijs, dát is het probleem. Alsof je beoordeeld wordt op het maken van 6 liter excellente soep, maar je slechts één pan van 4 liter ter beschikking gesteld wordt. Je zou er stress van krijgen…

Over de richting van de te maken keuzes heb ik in mijn vorige blog [2] , los van de cao, vragen gesteld. Het niet voor vol aanzien van de professionals in het onderwijs, ook door zichzelf, daar wil ik nu verder op ingaan.

Want bij een training ‘Omgaan met Werkdruk’ hoor ik al snel de verzuchting: Blij dat ik hier ben! Ik heb enorm getwijfeld, ik was bang dat als ik me hiervoor zou opgeven, ik bovenaan de afvloeiingslijst zou komen te staan. Maar het doet me zo goed om er gewoon voor uit te komen dat ik het lastig vind om met werkdruk om te gaan en dat jullie dat óók allemaal vinden…

Werkdruk en onderwijs is een combinatie die gevoelig ligt. Iedereen heeft het druk druk druk. Maar als je het niet aankunt en overspannen of burn-out raakt, ben je een loser. Toch? Ik denk dat de vork anders in de steel zit. Dat het aangeven van je grenzen en het jezelf kwetsbaar opstellen een kracht is. En dat die kracht begint bij jou. Vandaar dat jij, met je gedachten, gewoonten en levenshouding centraal staat als het gaat om het beheersbaar houden van werkdruk. Want jezelf veranderen, dat kan alleen jíj doen.

Stress, ook stress die het gevolg is van werkdruk, ontstaat doordat je 'daar' wilt zijn en 'hier' bent [3]. De dagelijkse spagaat van de overheid die gaat over het wat en het veld over het hoe, is wat een leerkracht/school/leidinggevende uiteindelijk nekt. De effectiefste burn-out mix wordt bereikt door mensen met een hoge behoefte aan zingeving te plaatsen in een omgeving die door de gehele maatschappij actief gemonitord wordt en waar het resultaat van inspanning niet te garanderen is. [4]

Als het doel is dat werkdruk, en daarmee het aantal burn-outs in het onderwijs vermindert, zal minimaal één van de ingrediënten uit deze mix getransformeerd moeten worden. De maatschappij kun je in je eentje niet veranderen, en aangezien er met ‘levend materiaal’ gewerkt wordt zijn en blijven garanties niet spijkerhard. Het enige transitiepunt dat overblijft om deze mix te neutraliseren ben jij, de leerkracht. Eenvoudig? Nee. Mogelijk? Jazeker.

Een leerkracht kan pas functioneren als een daadwerkelijk zelfstandige professional als hij zélf verantwoordelijkheid draagt voor zijn taken, voor het moment waarop en de kwaliteit waarmee ze uitgevoerd worden. ‘Ken uzelve’ is hiervoor onontbeerlijk.

Eén van de instrumenten die ik daar in mijn trainingen voor gebruik is de ‘Vragenlijst interne bronnen van stress (drivers/werkstijlen)’. Een driver is sociaal wenselijk gedrag dat je in je opvoeding meegekregen hebt en waarmee je goede sier kunt maken. Gedrag dat je ook automatisch inzet om je werk goed te doen. Het zijn er zes:

1. Wees sterk


2. Maak voort


3. Wees perfect


4. Doe je best


5. Doe anderen een genoegen


6. Wees de beste

In welke driver/werkstijl herken jij jezelf? Het kunnen er meerdere zijn, maar vaak zijn 5 en 3 in hoge mate aanwezig bij onderwijsmensen.

Is het hebben van zo’n driver dan erg? Nee, helemaal niet, het heeft alleen twee kanten. Want als je altijd anderen een genoegen wilt doen, geef je jouw grenzen niet op tijd aan. En als je perfect wilt zijn, mag werkdruk geen probleem voor je vormen. Zie je hoe het werkt? En hoe je jezelf daarmee in de tang kunt houden?

Want de andere kant van deze zorgvuldig opgepoetste medaille is dat het ook een afweermechanisme is waarmee je een deel van jezelf afschermt. Een gevoelig, kwetsbaar deel wat liever niet gezien wil worden, een innerlijk kind. Het worden namelijk drivers genoemd, omdat je jezelf ermee aanspoort om iets sociaal wenselijks na te jagen uit angst, onzekerheid, een gevoel van gemis of minderwaardigheid. De gedachte is dan: Alleen als ik ….(drivergedrag) vertoon, ben ik een goed mens, mag ik gezien worden. [5]

Daarom, bij deze, aan alle onderwijsmensen die aan werkdruk ten onder dreigen te gaan:

Ken uzelve, ken je driver, en stop met wachten tot iemand anders je komt redden. Wees een rebel, de Robin Hood of Jeanne d’Arc van je eigen leven. Geef aan wat jouw grenzen zijn, voordat jouw lichaam jou een halt toeroept. Je bent het al waard, je hoeft het niet te verdienen.

Zelfverantwoordelijke zelfbepaling, zo noemde Langeveld het al. Biesta [6] noemt het ‘volwassenheid’.

“I am convinced that most people do not grow up...We marry and dare to have children and call that growing up. I think what we do is mostly grow old. We carry accumulation of years in our bodies, and on our faces, but generally our real selves, the children inside, are innocent and shy as magnolias.”

― Maya Angelou, Letter to My Daughter

Jasja van den Brink is pedagoog, onderwijstrainer en –coach en moeder van drie kinderen in de basisschoolleeftijd. Meer op de website van Raafels.


Literatuur

[1] http://www.vgs.nl/wp-content/uploads/Factsheet_cao_primair_onderwijs_2014-2015-3.pdf

[2] http://hetkind.org/2015/04/02/naar-een-nieuwe-legitimering-van-onderwijs-waar-ben-jij-goed-en-hoe-maakt-dat-jou-een-betere-leerkracht/

[3] Eckhart Tolle - De kracht van het Nu

[4] Katern Omgaan met Werkdruk, Jasja van den Brink, uitgegeven door O in O (momenteel in druk)

[5] Kouwenhoven, Maarten (2012) Het handboek stategisch coachen. Boom/Nelissen

[6] Biesta, Gert (2015) Het prachtige risico van onderwijs. Phronese