'We willen de orde herstellen, maar wie luidt de klok in naam van wie?'

17 september 2013

Mauk Pieper constateert dat we  in onze Westerse samenleving voorbij een bepaald soort relativisme gaan, zo je wilt onverschilligheid en scepsis ten aanzien van wat ‘goed’, ‘waar’ en ‘juist’ is. Na de kredietcrisis waren het vooral bestuurders die aangepakt moesten worden. Nu moeten de klokkenluiders een toontje lager zingen. Wat is er aan de hand? Pieper - directeur van het Center for World Wisdom Europe - geeft vanuit integrale visie duiding aan het huidige tijdsbeeld als input aan het debat over normen en waarden. 'Eerst wilden we geen dwingende waarden en normen meer. Toen werd het een zooitje waar iedereen op zijn manier aan mee deed. Nu willen we de orde herstellen. Maar wie herstelt welke orde? En wie mag de klok luiden in naam van wie? Deze situatie geeft zijns inziens aan waar we in onze cultuur zijn aangekomen. '

De culturele tijd
In de tijd van cultuur wordt van de burgers verwacht dat ze cultuurdragerszijn. Ze dienen zich vanuit zichzelf te houden aan de waarden en normen. En hoewel culturen verschillen, mag je in de meeste culturen niet stelen, bedriegen en moorden. En dat mag niet omdat ‘we’ dat hebben afgesproken. Het mag niet van kerk, staat en overheid en als eerbare burger en cultuurdrager houd je je daar aan en doe je mee aan de handhaving daar van. Klokkenluiden heeft hier een maatschappelijke betekenis. Daarmee ondersteun je iets van ‘ons allemaal’.

Het cultuurrelativisme:
De apathie van de klokkenluider

Sinds de jaren ’60 is er, vooral in Westerse welvaartsmaatschappijen, een ‘waarden-’ en ‘waarheids-’ relativisme ontstaan. Één van de fundamenten daar van is het inzicht, dat de betekenis van dingen afhangt van de interpretatie die je er aan geeft. Ook het ‘ware’ en het ‘juiste’ wordt daarmee context afhankelijk. Dit leidt echter regelmatig tot een sceptische afwijzing van elk individu-overstijgend begrip. * Je nek uitsteken om een individu-overstijgende maatstaf aan te leggen, leidt dan al gauw tot kritiek op je hiërarchische houding.

Mag je stelen of liegen? Als je deze vraag in een dergelijke context stelt, dan heb je kans dat er een discussie ontstaat over wat eigenlijk ‘stelen’ of ‘liegen’ is. Met andere woorden er ontstaat geen individu-overstijgend ijkpunt. Dus daar kan ook geen beroep op gedaan worden. Het afgescheiden zelf verschuilt zich dan vaak achter het voorop stellen van subjectieve meningen en gevoelens. Hij is sceptisch ten aanzien van het vinden van welk criterium dan ook. Dit leidt er toe dat de klokkenluider een schreeuwende in de woestijn wordt en uiteindelijk apathisch wordt.

De sceptische levenshouding:
Waar zou je ook de klok voor luiden?

De sceptische afwijzing van elk individu-overstijgend begrip heeft een bepaalde logica. Als we deze doorzien, kunnen we hem achter ons laten, vooropgesteld dat we dat willen. Sceptische Filosofen uit de klassieke oudheid kunnen ons helpen, want zij hebben die logica als eersten aan ons getoond. Zo beweerde Protagoras (490 – 420 v Chr.) dat ‘de mens de maatstaf van alle dingen is’. Daarmee bedoelde hij, dat er geen objectieve maatstaf bestaat om te bepalen, of de ene of de andere mens gelijk heeft. Dit komt op hetzelfde neer als ‘alles is uiteindelijk relatief en subjectief.’ Maar toch vond hij dat er iets was dat het individu oversteeg. Zelfs als we niet wisten wat dat was. Hij verwoordde dat door te stellen dat, hoewel hij niet wist of Goden bestonden, ze wel geëerd moesten worden. Kortom, er is nog hoop voor iets als het ‘juiste’ het ‘ware’ en het ‘goede’ voorbij de subjectieve mening. Dit is een gematigde sceptische positie.

Een radicale sceptische positie komt later van Pyrrho (360 – 270 v Chr.). Hij beweerde namelijk dat het onmogelijk is waarheid te spreken. Bij deze stellingname komen we in een nihilisme terecht. Want de logische wedervraag is hier: Maar is het dan wel ‘waar’ dat het niet mogelijk is de ‘waarheid’ te spreken. Hier heeft het helemaal geen zin meer om na te denken over individu-overstijgende begrippen over het ‘goede’ het ‘ware’ of het ‘juiste’. Kortom: Laat maar zitten. En deze radicale sceptische positie komt heden ten dage veel voor. En daar verzet ik mij tegen. Maar ook de gematigd sceptische positie van Protagoras, die dicht in de buurt komt van het huidige ‘ietsisme’ mag ge-update worden.

De moderne sceptische levenshouding
In onze tijd wordt de sceptische levenshouding gevoed door wetenschap en de aversie tegen de oude religies. Voor de wetenschapper is de sceptische grondhouding belangrijk. Hij neemt niets voor waar aan, voordat het uit waarneming als zodanig, is vastgesteld. Voor de spirituele zoeker is deagnostische houding even belangrijk: Geloof niets maar stel uit eigen ervaring vast. Kortom: Neem niets voor ‘waar’ aan voordat je het uit eigen (uiterlijke of innerlijke) waarneming hebt vastgesteld! In beide gevallen heeft het uitgestelde oordeel, de functie, dat het eerlijk onderzoek mogelijk maakt.

Waar de sceptische of agnostische houding echter een levensfilosofie wordt, verliest hij zijn kracht.

Lees verder

Mauk Pieper is onder meer directeur van het Center for Integral World Wisdom. Hij is trainer, coach, therapeut, teacher, spreker en staat voor het verwerven van Evolutionair Leiderschap op basis van Integrale Principes en ‘Unique Self technology’. Zie ook www.mauk.nu.  Mauk is tevens auteur ben van een boek over Integraal Leiderschap en Integrale Spiritualiteit 'Humanity’s second Shock and your Unique Self’.