‘We moeten de moed hebben onze schijnbaar veilige systeemwereld weer ondergeschikt te maken aan de bedoeling’

7 december 2016

‘Dit team ademt verbinding, elkaar kennen en respecteren. Eerst kennismaken, dan pas kennis maken.’ Tamir Herzberg is op bezoek op een school in Heerenveen en wordt geraakt door de manier waarop het team zichzelf bevraagt, kritisch is op haar kwaliteit. Het zette hem aan tot het schrijven van een prachtig pleidooi om meer vanuit waarden te denken, en de moed te hebben onze schijnbaar veilige systeemwereld weer ondergeschikt te maken aan de bedoeling, aan het Waarom.

Van een school in Heerenveen kreeg ik de vraag of ik wilde helpen om de woorden te vinden voor wat dat team onderscheidt, gemeenschappelijke woorden voor hun waarden, voor waar zij samen voor staan. Je kunt aan alles zien dat het een bijzonder team is, open en luisterend naar elkaar en met heel veel oog voor elk kind. Ik heb er rondgelopen en werd er heel gelukkig van. In de afgelopen jaren heb ik zelden zoveel leerlingen zien stralen. Alleen al de vraag getuigt van moed!

Ik gebruik vaak deze 5 kwaliteitsvragen (Q 5):

1. Doen we de goede dingen (of: wat zijn de goede dingen?)
2. Doen we de dingen goed?
3. Hoe weten we dat?
4. Wat vinden anderen?
5. Wat gaan we doen met wat we nu weten?

Vraag 1 is veruit de moeilijkste; die gaat over de essentie van wat je doet. Haast automatisch bijt iedereen zich vast in vraag 2; vraag 1 wordt haast even automatisch overgeslagen. Die wordt meestal ervaren als te fundamenteel en te lastig, en ook beangstigend: het antwoord zou je zomaar buiten je comfortzone kunnen brengen. Wat als het antwoord nee is? Maar zonder antwoord op vraag 1 verlies je de focus en ga je steeds meer vorm opbouwen in de plaats van inhoud. Het lijkt alsof je tijd en gedoe bespaart door meteen maar met vraag 2 aan de slag te gaan, maar dat is niet zo. Simon Sinek bijvoorbeeld laat goed zien hoeveel beter, effectiever en gemotiveerder je werkt als je begint met het Waarom (Start with Why). Dat is ook de vraag die wij stellen vanuit het Schoolwaardenkompas.

Dit team begint met die vraag: waarom, waartoe, wat vinden wij echt belangrijk? Moeten en willen wij ons eigenlijk wel onderscheiden? Getuigt het stellen van de vraag al van moed, de manier waarop de teamleden proberen hem te beantwoorden is even mooi: integer, luisterend, met misschien wel teveel oog voor de eigen tekortkomingen en te weinig voor wat hen bijzonder maakt. Een van de teamleden zei dat zij misschien niet kunnen benoemen wat hen bijzonder maakt, juist omdat zij dat gewoon vinden. En dat is waar, en precies dat is wat het zo bijzonder maakt. Wat zou het mooi zijn als dit de norm was.

Dit team ademt verbinding, elkaar kennen en respecteren. Eerst kennismaken, dan pas kennis maken. Kleinschalig en veilig. Voor elkaar en voor de leerlingen. Maar dit is een kleine deelschool in een grote scholengemeenschap. Dat levert altijd een spanningsveld op, soms klein, soms groot. De meeste scholen die vernieuwend willen denken en werken zijn tegelijkertijd ook onderdeel van een grotere scholengemeenschap. Zij hebben bij het nastreven van hun idealen last van de grootschaligheid en de andere oriëntatie van het systeem dat hen omgeeft. Zo komt het vaak voor dat zij niet op hun eigen manier kunnen roosteren, niet vrij over eigen ruimtes en mensen kunnen beschikken, of dat het bestuur hen de >5.5 niet toevertrouwt en de examenklassen voor de zekerheid overhevelt naar een andere vestiging. Ik ken ook een ROC waar het hoofd Civiele Dienst bepaalde dat er niet in groepjes kon worden gewerkt omdat de tafels in busopstelling moesten blijven staan; al dat geschuif was slecht voor de vloeren. Het College van Bestuur steunde dit besluit. Zo spelen allerlei overwegingen een rol die niets met de inhoud te maken hebben. Wat met hart en ziel wordt opgebouwd staat onder druk. In de meeste gevallen komt het erop neer dat “het systeem” voorrang krijgt boven pedagogische en didactische overwegingen. Hart en ziel raken dan in de knel, juist bij de beste en meest gedreven leraren.

Dit was voor mij de aanleiding om het artikel “42” te schrijven (de titel is een verwijzing naar Douglas Adams' boek "The Hitchhiker's Guide to the Galaxy"). Het is een pleidooi om meer vanuit waarden te denken, en de moed te hebben onze schijnbaar veilige systeemwereld weer ondergeschikt te maken aan de bedoeling, aan het Waarom. Want proberen goed onderwijs te vangen en te borgen in systemen is net zo dwaas als proberen de essentie van een rivier vast te leggen door het water in emmers te doen. Het moet stromen.

Lees hier Tamir’s hele artikel, “42”

Tamir Herzberg begeleidt leerlingen, docenten en schoolleiders in het stellen van hun eigen vragen en het vinden van hun eigen, bij hen passende antwoorden. Vertrouwen en autonomie zijn hierbij belangrijke bouwstenen.