Wauters vs Waes: 'hoe je met gezag (en niet met macht) de harten van je leerlingen verovert'

25 juni 2016

Wauters vs Waes: recent publiceerde hetkind een aflevering van de tv-competitie, waarin de bekende Vlamingen Tom Waes en Koen Wauters een groep 5 overnamen. De één gaat meteen van start om zo veel mogelijk kennis over te dragen. De ander begint met een uitgebreid voorstelrondje, kiest voor meer contact en iets minder lesinhoud. Blogger Jasja van den Brink zag er twee stijlen van leraarschap in: ‘Wie handelt met macht, zegt: maak geen fouten. Wie een sfeer van gezag schept, zegt: maak een verschil.’

Twee weken geleden was ik, in het kader van het traject Pedagogische Tact/Pedagogisch Leiderschap, op bezoek bij Hartger Wassink van het NIVOZ. Het ging onder andere over leren in relatie, dialoog en ruimte, maar ook over macht en gezag; twee manieren om invloed uit te oefenen.

Bij macht stonden termen als: Regels/formats/protocollen, wantrouwen als basis, angst versus veiligheid en aansprakelijk zijn. Met samengevat in het midden de rode draad, het Leitmotiv: Maak geen fouten.

Bij gezag daarentegen gaat het over persoonlijke keuzes, vertrouwen als basis, inspiratie versus verafgoding en aanspreekbaar zijn. Samengevat: Maak een verschil.

Een geheugen als een cassetterecorder

In de lessen van Tom Waes zien we duidelijk het machtsprincipe terug. Hij is er, als je enkel de toets als norm neemt, ook nog redelijk succesvol mee. Negentien van de 30 vragen zijn goed beantwoord, één vraag meer dan bij de klas van tegenstrever Koen Wauters. Koen, in wiens lessen de termen die onder gezag vallen terug te vinden zijn.

Voor wie het leven simpel en overzichtelijk wil houden kan de conclusie zijn: werken volgens het machtprincipe is effectiever en efficiënter dan werken vanuit gezag. Prima. Lees dan vooral niet verder.

Iets meer onder de oppervlakte kijkend komt bij mij de vraag op wat de invloed van de toets van Luka (het meisje uit de klas van Tom dat blijk geeft van een geheugen als een cassetterecorder) op het gemiddelde is geweest. Maar goed, dat weet ik niet, dus dat moet ik buiten beschouwing laten. Evenals de mening van de kinderen over de pedagogische en didactische capaciteiten van beide meesters. Wat zou ik ze daar graag hun mening over horen geven, maar ja… Laat ik me beperken tot wat er wel is, een oefening op zich.

Wat ik zie is dat het eenrichtingsverkeer van het uitoefenen van macht Tom uitput, hij moet er echt even bij zitten en heeft het helemaal gehad. Koen floreert op de wederkerigheid die plaatsvindt bij gezag. Hij geeft wel energie, maar krijgt er van de kinderen minstens net zoveel van terug. Voor een docent een prettiger uitgangspositie, lijkt mij.

De ruimte om fouten te mogen maken

Daarnaast zie ik dat het uitoefenen van gezag kwetsbaarheid vraagt, vraagt om jezelf te laten zien, zoals Koen doet. Want een verschil maken, aanspreekbaar zijn, kan niet zonder de ruimte die nodig is om fouten te maken. Je probeert iets, en je probeert het nog eens, en nog eens. Soms zonder dat je weet wat je precies zoekt. Het enige dat je weet is dat je vermoedt dat het daar ergens zou kunnen zijn. En omdat het je roept, blijf je zoeken. Zonder garanties of grote bonus. Gewoon, omdat het zo voelt.

En dus niets makkelijker voor het machtsprincipe dat conventionele, analytische kennis voorstaat en geen fouten tolereert, om hier eens fijn gehakt van te maken. Want wie niet kwetsbaar wil zijn, wil vaak wel graag kwetsen.

Het soort gezag dat kwetsbaarheid omarmt, de relatie zoekt en aanspreekbaar is, doet mij denken aan het ‘primair weten’ of wijsheidsbewustzijn, zoals hoogleraar cognitieve psychologie aan Berkeley, Eleanor Rosch, daarover schrijft. Mijns inziens is dat onmisbaar en wordt het steeds belangrijker: ‘Het weten dat zich manifesteert via onderling verbonden gehelen’.

Traditioneel dansen met een persoonlijke touch

In het boek ‘Big Magic’ van Elizabeth Gilbert las ik een mooi voorbeeld dat voor mij de onschatbare waarde van ‘primair weten’ als matrix voor conventionele kennis illustreert. Dit is geen letterlijke passage, maar uit mijn geheugen (helaas geen cassetterecorder) opgediept:

Op Bali werden in de tempels al eeuwen heilige tempeldansen uitgevoerd. Dansen die uitgevoerd werden volgens een streng protocol. Een geliefde attractie voor toeristen. Maar er kwamen steeds meer toeristen die die dansen wilden zien, en dat paste niet meer in de tempel. Dus werd bedacht de dansen voortaan bij de hotels uit te voeren. De toeristen konden dan, al dan niet onder het genot van een drankje, de eeuwenoude dansen bewonderen: Iedereen tevreden. Bijna.

Er gingen namelijk stemmen op die vonden dat een heilige dans niet zomaar bij een zwembad van een hotel opgevoerd mocht worden. Voor de Balinezen zelf was dit geen probleem, voor hen bleef de dans heilig, waar die ook uitgevoerd werd. Nee, er waren onder de toeristen mensen die dit heiligschennis vonden.

De Balinezen gingen hier heel pragmatisch mee om: de dansers werd toestemming gegeven om de tempeldansen die bij de hotels uitgevoerd werden een persoonlijke ‘touch’ te geven. Het strikte protocol van de heilige dans werd losgelaten, er was ruimte voor eigen creativiteit en inbreng. Nu kon de dans niet mee heilig genoemd worden, en de toeristen hadden toch hun vertier. Iedereen tevreden.

Tot hun stomme verbazing kwamen men er echter al snel achter dat de dansen waarbij ruimte was voor creativiteit en eigen inbreng, veel meer kracht en power hadden dan de oorspronkelijke heilige dansen. Potdomme! Dit was pas een Heilige Dans, een krachtige ode aan het goddelijke! Iedereen zag het, iedereen voelde het, geen misverstand mogelijk!

En dat is wat werken vanuit wederkerigheid, werken vanuit relatie, werken vanuit inspiratie en ‘primair weten’ ons toe kan doen vallen. Kom maar op!

Jasja van den Brink is pedagoog, onderwijstrainer en –coach en moeder van drie kinderen in de basisschoolleeftijd. Meer op de website van Raafels.