‘Wat denk ik van leerlingen en mijn relatie tot hen? ’ Een verkenning van kennis, zin en onderwijs

14 oktober 2015

Als reactie op de uitgebreide plaatsbepaling van het NIVOZ door Luc Stevens bij aanvang van het schooljaar 2014/2015, meldde Frederike de Jong zich bij Gijs Verbeek, forumredacteur van het NIVOZ. Deze docente godsdienst en filosofie was dusdanig geraakt door de voordracht, dat zij zich geroepen en uitgenodigd voelde om de ideeën waar zij al een tijd lang mee rondliep in een essay te verwerken en te delen met de verdere onderwijswereld. Dit essay wordt de komende tijd – in vier delen – op hetkind gepubliceerd. Gijs leidt de vraagstelling van haar essay – wat is kennis en hoe komen wij eraan? – in.

Voor wie niet bekend is met wetenschapsfilosofie, vormt deze introductie en het essay van Frederike de Jong tegelijk een kennismaking, en beknopte inleiding in deze discipline. Wetenschapsfilosofie behandelt onder meer de vraag hoe kennis en wetenschap tot stand komen. Een uiterst belangrijke discipline voor hen die wetenschap beoefenen, maar uiteraard ook relevant in onderwijscontext. Veel van wat zich binnen onderwijs afspeelt, draait immers om kennis en verschillende vormen van waarheidsvinding en onderzoek. Wetenschapsfilosofische vragen liggen daar voor de hand.

Verkenning van Kennis; Zin en Onderwijs
Het betreffende essay vormt tevens aanleiding voor een nieuwe categorie op het forum: Zin en Onderwijs. In deze categorie gaan we in op fundamentele vragen die ten aanzien van het onderwijs gesteld kunnen worden. Het gaat om vragen betreffende het mens- en wereldbeeld:

Wat zijn eigenlijk de aannames, de vooronderstellingen achter het handelen in het onderwijs? Wat denk ik van leerlingen en mijn relatie tot hen? Wat neem ik als kennis aan, hoe kom ik eraan, en hoe gaan wetenschappers daarmee om? Wat is de inherent politieke (lees: waardegebonden) dimensie van het onderwijs?

Hiermee proberen we het gesprek over goed onderwijs tegelijkertijd te verbreden en te verdiepen. We richten ons zo aanvullend op fundamentele kwesties die, meer dan we ons misschien realiseren, van directe invloed zijn op onderwijs en daarom dit gesprek kunnen voeden.

'Wat is kennis en hoe komen we eraan?'

Dat is de titel van het essay dat Frederike de Jong schreef als reactie op de plaatsbepaling van het NIVOZ. De vier onderwerpen die Stevens in zijn voordracht behandelde, worden hier uitgelicht. Frederike de Jong werkt ze in haar essay op eigen wijze uit.

1. De ‘zekerheid’ van onze kennis
We proberen zekerheden te creëren buiten onszelf, evidence based teaching, in plaats van het ontwikkelen van zekerheden in onszelf. (Stevens, 2014, 34’-35’)
In deel I onderzoekt Frederike de historische wortels van het denken in zekerheden buiten onszelf en geeft aan waar we het innerlijke zeker weten historisch gezien achter ons hebben gelaten. Ze biedt inzicht in de ontwikkeling van de moderne wetenschap en de aan deze wetenschap ten grondslag liggende rationaliteit. Ze doet een pleidooi voor de introductie van een ‘meervoudige rationaliteit’ die ook ruimte biedt aan andere oriëntaties dan alleen de westerse.

2. Kunst als opening naar de ‘zachte’ kant van kennis
Naar aanleiding van het kunstwerk The Painter van Marlene Dumas (hier rechtsboven afgebeeld):
Het representatieve, het zogenaamd werkelijke, en het interpretatieve, jouw werkelijkheid, die in elkaar vloeien, het is een buitengewoon dubbelzinnig schilderij. Dumas keert de binnen- en buitenkant van de mens om. (…) Zij kan werkelijkheid en eigen werkelijkheid telkens laten wisselen, omdat het één werkelijkheid is. Het is één geheel (…) en telkens wisselen de perspectieven. (Stevens, 2014, 4’-5’)

In deel II introduceert Frederike een alternatief voor het gangbare waarheidsbegrip, als handvat om ‘dubbel’ te leren denken, in wisselende perspectieven. Het biedt ruimte aan ‘vergeten’ en verloren geraakte kennisvormen, waaronder het inzicht dat de werkelijkheid als principieel ‘heel’ kan worden ervaren en kan worden gedacht.

Lees het vervolg van dit artikel op het NIVOZ-Forum

Gijs Verbeek is mede-auteur van het boek Participatie in het onderwijs. Onderzoek met en door leerlingen. Hij is projectleider Stem van de Leerling en verbonden aan het NIVOZ, in het bijzonder het forum.