'Waarvan leerlingen het meeste leren is niet zozeer wat we zeggen, maar met name hoe we met elkaar omgaan'

23 januari 2015

Ingewijden zijn opgetogen.'The beautiful risk of education’ van hoogleraar Gert Biesta, wordt beschouwd als een belangrijk werk in het fundamentele denken over onderwijs. Onderwijs is een verzameling van kwetsbare processen en heeft veel minder van doen met controleerbaarheid en stuurbaarheid dan wij wellicht zouden wensen. Het blad Van12tot18 publiceert tot aan de zomervakantie een serie artikelen, waarin het gedachtengoed van Biesta grijpbaar gemaakt wordt. Verschillende auteurs buigen zich over de thema’s. René Kneyber  - wiskundedocent en recent toegetreden tot de Onderwijsraad - neemt aflevering 2 voor zijn rekening. Daarin bindt hij - met steun van Biesta - de strijd aan tegen simplistische ideeën over communicatie en de betekenis voor onderwijs.

Op maandagavond 9 februari vindt in Driebergen een miniconferentie plaats n.a.v. de uitgave van Het Prachtige Risico van Onderwijs, een vertaling van het meest recente boek van Gert Biesta, Deze avond is inmiddels UITVERKOCHT! Voor meer informatie klik hier.

Afgelopen vrijdag was het sportdag. Tenminste, ik moet zeggen, sportmiddag voor de vierde-klassers- vmbo. Maar toen ik het eerste uur op school kwam, bleken er maar vijf leerlingen te zijn.

De rest was niet op komen dagen, omdat ze dachten dat ze ’s ochtends niet naar school hoefden te komen. Als leraar doe ik dan wat ik niet kan laten, ik open Magister en ga één voor één ouders bellen om ze erop te wijzen dat hun kind wel naar school had gemoeten. Aan de andere kant van de lijn klinkt vooral verbazing: ‘Hè, tegen mij zei hij dat hij de hele ochtend vrij was, vanwege de sportdag!’ Na een tijdje bereik ik de vader van A. die eigenlijk nooit iets verkeerd doet, die blijkt om half negen naar paardrijden te zijn gebracht! Langzamerhand wordt duidelijk dat er sprake is van een flinke miscommunicatie van de kant van school.

Op school wordt er heel wat gecommuniceerd en regelmatig gaat er ook wel eens iets ‘mis’. Een beetje duidelijke brief of email had alle bovengenoemde problemen gemakkelijk kunnen voorkomen. Als ik voor de klas iets sta uit te leggen en ik ben duidelijk genoeg, dan ontvangen de leerlingen de informatie zoals ik dat bedoeld heb en ‘begrijpen’ ze het. Een gevalletje van succesvolle communicatie! Of niet?

Communicatie als basis van onderwijs
In 'Het prachtige risico van onderwijs' gaat Biesta in hoofdstuk 2 de strijd aan met dit soort simplistische ideeën over communicatie, kortgezegd: dat communicatie een kwestie is van het succesvolle transport van stukjes informatie van brein A naar brein B. In dit hoofdstuk, dat zwaar leunt op het werk John Dewey, laat hij zien dat communicatie een proces is waarin ‘iets letterlijk gemeenschappelijk wordt gemaakt in ten minste twee centra van gedrag’ (Biesta, 2015). Communicatie is daarmee een betekenis-scheppend proces.

Bijvoorbeeld: sinds kort hebben we een hond. Een blonde labradoodle. Labradoodles zijn over het algemeen lieve, aardige, gezinsvriendelijke honden. Onze hond ook. Ik zou pagina’s v kunnen voltikken over onze hond en waarschijnlijk begrijp je dan heel veel over mijn hond. Maar het wordt anders als je met de hond bij mij in de kamer zit. En dat we samen spelen met de hond, hem af en toe moeten opvoeden en dat we erover praten. Wij delen dan de ervaring van de hond, en we maken een bepaald begrip van de hond gemeenschappelijk. Sterker nog, je gaat in je handelen zelfs rekening houden met mijn standpunt over de hond:

‘Communicatie is volgens Dewey een proces waarbij persoon A en persoon B hun handelen met betrekking tot een object op zo’n manier coördineren dat ‘B’s begrip van A’s bewegingen en geluiden dusdanig is dat hij reageert op het object vanuit het standpunt van A,’ bijvoorbeeld door het object waar te nemen ‘zoals het functioneert binnen A’s ervaring in plaats van dit enkel egocentrisch te duiden.’ (Biesta, 2015)

Onderwijs draait voor Dewey dan ook niet om aanwezig zijn in een sociale omgeving, maar draait het om het hebben van een sociale omgeving, een omgeving waarin iemands activiteiten verbonden zijn met die van anderen. Biesta denkt daarom dat juist de sociale praktijken op scholen van belang zijn. Waarvan leerlingen het meeste leren is niet zozeer wat we zeggen, maar met name hoe we met elkaar omgaan. Dus hoe ze het ‘spel’ van school moeten ‘spelen’. Ook toont hij zich in het hoofdstuk een voorstander van het niet enkel overbrengen van wiskunde, maar om ook het gebruik van mathematiseren de school in te brengen.

Maar zijn werkelijke punt bereikt hij in het midden van het hoofdstuk:

‘We zouden kunnen stellen dat Dewey een groot voorstander is van de contact-hypothese; het idee dat de enige manier om verschillen te overbruggen - of om nauwkeuriger te zijn, om communicatie op gang te brengen tussen verschillen - is door mensen bij elkaar te brengen. Hij toont ons eveneens dat niet iedere vorm van contact voldoende is, maar dat de kwaliteit van dat contact ertoe doet en dat daarin participatie van belang is, met andere woorden die vorm van collectief handelen waarin iedereen belang heeft.’ (Biesta, 2015)

Precies hierom moeten we ons zorgen maken over de tendens in de samenleving dat witte scholen steeds witter worden en zwarte scholen steeds zwarter, zelfs tot het punt dat brede scholengemeenschappen hun vmbo-afdelingen afstoten om hun ‘marktwaarde’ richting blanke ouders te verhogen. Als onderwijzers moeten we niet alleen nadenken over het curriculum dat we leerlingen aanbieden, maar ook over de sociale praktijken waarin ze tijdens hun schoolcarrière aanwezig zijn, en daarbij inzien dat deze nieuwe praktijk van scholen onwenselijk is.

Lees verder

René Kneyber is leraar wiskunde, expert op het gebied van klassenmanagement, auteur en samensteller van de publicatie Het Alternatief en vertaler van het op 9 februari te verschijnen werk Het Prachtige Risico van Onderwijs van Gert Biesta. Per 2015 is René Kneyber raadslid van de Onderwijsraad.