'Vanaf mijn dertiende stond ik er in wezen alleen voor: ik genoot van alles wat ik zelf voor elkaar kreeg'

7 december 2015

'Leer jezelf redden, dan hoef je niet op anderen te wachten.' Tineke Spruytenburg kwam er al vroeg achter dat ze dingen vooral zelf zou moeten doen. Dat was op jonge leeftijd een harde les, maar eentje die haar stimuleerde om goed voor zichzelf te zorgen en dat ook aan haar leerlingen over te brengen. Haar column over eigen verantwoordelijkheid en autonomie. 'Mijn vertrouwen in de puurheid van kinderen, ongeacht hun leeftijd, is tamelijk groot en diep verankerd in mijn wezen. In de klas bied ik hen graag situaties waarin ze kunnen laten zien dat zij op zichzelf kunnen vertrouwen.'

Op mijn 13e stond ik er, door omstandigheden en de onmacht van ouders en opvoeders, in wezen alleen voor. Een toch al niet al te vrolijke kindertijd werd abrupt beëindigd en ik was me er ten volle van bewust: ik zou het zelf moeten doen en het was verstandig niet te rekenen op ondersteuning van volwassenen. Vanaf het moment dat dit besef tot me doordrong, genoot ik van alles wat ik zelf voor elkaar kreeg of kon oplossen.

Natuurlijk ging het niet altijd vanzelf. Ik ging regelmatig - emotioneel - onderuit en droomde vaak van de bescherming van een moederfiguur, maar: opgeven was er niet bij. De laatste tijd ben ik me ervan bewust dat deze persoonlijke geschiedenis mijn pedagogisch handelen in de klas behoorlijk beïnvloedt.

Mijn vertrouwen in de puurheid van kinderen, ongeacht hun leeftijd, is tamelijk groot en diep verankerd in mijn wezen. In de klas bied ik hen graag situaties waarin ze kunnen laten zien dat zij op zichzelf kunnen vertrouwen en dat ze op mij terug kunnen vallen als het onverhoopt toch niet lukt. Natuurlijk maak ik van tevoren een inschatting van wat een kind of een groep aankan en uiteraard begeleid ik het proces door volledig aanwezig en aandachtig te zijn voor wat er gebeurt. Niet als controleur, want dan is er geen sprake van vertrouwen, nee, in de vorm van met aandacht observeren wat er plaatsheeft. Of door hoorbaar te bevestigen dat het goed gaat, iemand een prima oplossing heeft gevonden voor een dilemma of met een opgestoken duim naar iemand die zich opwerpt als redder in nood voor anderen.

Verantwoordelijkheid nemen voor je eigen handelen is ook een sterk verinnerlijkte waarde. 'Stout zijn is een vorm van stoer doen en je bent echt stoer als je eerlijk durft te zeggen dat je iets verkeerd hebt gedaan!', houd ik de klassen voor waar ik mee werk. De helft van mijn irritatie of boosheid vloeit als vanzelf weg als een kind opbiecht dat het een keuze heeft gemaakt waar het spijt van heeft.

In groepen waar een beloningssysteem gangbaar is, pas ik me daarbij in zoverre aan dat ik niet degene ben die de beoordeling doet. Dat doen de kinderen. Alleen als de assistente of ik tegengestelde waarnemingen hebben aan dat wat een kind zegt, wordt dat besproken. Er zijn nou eenmaal kinderen die zich (nog) niet erg bewust zijn van het eigen gedrag en anderen die al geleerd hebben om zichzelf bij elke misrekening op het schavot te plaatsen. In beide gevallen helpen we hen een wat realistischer inschatting te maken van hoe ze zich hebben gedragen.

Ik merk ook op dat de, soms verrassende, felheid waarmee ik op kinderen kan reageren die stiekem gedrag vertonen of op degene die zich alleen aan de regels houden als er toezicht is, voortkomt uit mijn biografie. Ik hoor mezelf dan met een scherpe toon uitleggen dat het leven wel erg beperkt wordt als je continue een oppas nodig hebt! Op betere dagen neem ik zo'n kind apart en leg ik uit dat het een geweldig gevoel is als je zelf in staat bent om je gedrag te beheersen, een oplossing te zoeken en pas hulp te vragen als het echt niet lukt alleen. Ik vertel ze hoe lekker het voelt om trots te kunnen zijn op jezelf wanneer je het lef hebt gehad om niet mee te doen als anderen je uitdagen tot ongepast gedrag. Bijna elk kind komt dan een paar uur of een paar dagen later naar me toe om te vertellen dat hij nee heeft gezegd tegen een risicovol voorstel van een vriendje of dat hij iets moeilijks zelf heeft opgelost.

Lees verder. 

Tineke Spruytenburg werkt als mindfulnesstrainer en is leerkracht speciaal onderwijs