Van denkluiheid naar creativiteit

25 januari 2018

Albert Einstein expliciteerde ooit de noodzaak van het denken buiten kaders. Dat geldt zeker ook voor de ontwikkeling van het Nederlandse onderwijs in relatie tot de huidige problematiek en het zien van nieuw perspectief. Leerkracht Sarina Hoogendam pleit voor het stellen van Einstein-vragen. ‘Wie weet ontstaat er wel een geniaal idee dat het hele onderwijssysteem op zijn kop zet: de ‘creativiteitstheorie’?’

Denkluiheid is de grootste opbrengst van het Nederlandse onderwijssysteem. En als u nog nooit van het woord hebt gehoord, zegt dat genoeg over uw eigen denkvermogen of over het onderwijs dat u hebt gehad. Niet dat u er veel aan kunt doen, want er lijden heel veel mensen aan denkluiheid. Het zorgt er namelijk voor dat u niet zo snel op andere gedachten komt. En dat is nou precies waarom denkluiheid zichzelf in stand houdt.

De term denkluiheid is bedacht door een man die begin vorige eeuw in de tram zat op weg naar huis, achterom keek naar de stadsklok die steeds kleiner werd en dacht: ‘Wat zou er gebeuren als ik met de snelheid van het licht zou reizen?’ Daardoor kwam hij op het idee dat tijd wel eens veranderlijk en relatief zou kunnen zijn. Zijn naam was Albert Einstein (1879 - 1955) en de relativiteitstheorie was geboren. Deze man kon overigens op school maar matigjes meekomen.

Kennis zorgt ervoor dat je niet meer buiten kaders kunt denken. Denkluiheid ontstaat volgens Einstein door te veel kennis. Hij zag kunst, muziek, toneel en tekenen als een goede methode om creativiteit te trainen. ‘Creativiteit is hetzelfde zien als anderen, maar er iets anders bij denken.’ Hij kon zelf bijzonder goed viool spelen. Uiteindelijk heeft zijn relativiteitstheorie geleid tot de ontwikkeling van de atoombom. Ook daarover had hij zijn eigen idee: ‘Het ontketenen van de atoomkrachten heeft alles veranderd, behalve onze manier van denken.’

Einstein was een bijzondere geleerde, niet zozeer omdat hij de bedenker was van onder andere deze relativiteitstheorie, maar om manier waarop hij in het leven stond. Zijn levensmotto was: ‘Logica brengt je van A naar B, fantasie brengt je overal’. Hij vond dat het echte teken van intelligentie niet kennis was, maar verbeelding. Dit ‘out of the box’ denken was kenmerkend voor hem.

Hoe komt het toch dat Einstein in de vorige eeuw al waarschuwde voor het gevaar van denkluiheid, en dat we honderd jaar later nog steeds met zijn allen denklui zijn? Dat komt omdat denkluiheid er voor zorgt dat we de juiste vragen niet meer stellen.De vragen die Einstein zichzelf duizenden malen in zijn leven gesteld heeft.

Stel ons  onderwijssysteem voor als een serie die ooit goed bekeken was, maar waarvan  de kijkcijfers dramatisch zijn gedaald. De producenten doen er alles aan om de kijkcijfers omhoog te krijgen. Er worden andere acteurs en nieuwe schrijvers ingebracht, de serie wordt op een ander tijdstip geprogrammeerd, maar niets leidt tot betere kijkcijfers. En waarom? Omdat de oplossingen bedacht worden vanuit het probleem waaruit ze zijn ontstaan. Denkluiheid dus.

Een goede Einstein-vraag ontstaat vanuit een ander gezichtspunt en kenmerkt zich door een tikje absurditeit. Einstein zelf zei: ‘Als een idee niet absurd is, dan is er geen hoop.’  Einstein-vragen met betrekking tot het onderwijs zouden kunnen zijn:

• Wat zou er gebeuren als de kinderen rapporten schrijven over hun leraren?


• Wat zou er gebeuren als er geen leerplicht zou zijn? (Wie heeft trouwens überhaupt verzonnen dat leren een ‘plicht’ is?)

Ik ben benieuwd naar de Einstein-vragen die jullie met betrekking tot het onderwijs durven te stellen, en nog meer benieuwd naar de Einstein-oplossingen die eruit voortkomen. Wie weet ontstaat er wel een geniaal idee die het hele onderwijssysteem op zijn kop zet: de ‘creativiteitstheorie’?

Sarina Hoogendam is leerkracht op de Eduard van Beinumschool en heeft hiervoor op veel verschillende scholen (speciaal en regulier) gewerkt.